Abantaila non, hiria han

Parisii izeneko tribu zelta batek Sena ibaiaren uharte txiki batean kokatu zuen bizilekua K. a. III. mendean, gutxi gorabehera. Uharte hartan bizitzeak abantaila asko zituen: babesleku aparta zen, inguru oparoan zegoen, eta, zubien bitartez, merkatua eta bidaiariak kontrolatzeko toki ezin hobea zen. Horregatik, uharte hura hiri baten jatorria da. La Cité izena du uharteak, hain zuzen, eta, jakina, Paris da hiria.

Eta Paris adibide bat besterik ez da. Sedentario bilakatu zenetik bilatu ditu gizakiak bizitzeko toki egokiak, abantailarik dakarkioten lekuak. Toki horietan hazi da populazioa eta eratu dira hiriak. Uharte, badia edo muino baten babesa, ibai baten ondoan egotea, delta baten oparotasuna, lur emankorra lantzeko aukera izatea edo beste nolabaiteko abantailaren bat, edozein dela ere: abantailak dituzten tokietan pilatu da jendea, nahiz eta arriskutsuak izan batzuk.

Mexiko Hiria, esate baterako, sumendien arteko lautada batean eraiki zuten. Sumendien mehatxuari kontrajartzeagatik edo, lakuz betetako lautada bolkaniko (eta, beraz, emankor) batean bizi ziren. Beste adibide bat (gaur-gaurkoa, gainera) New Orleans da. Mississippi ibaiaren deltari esker, ziurtatua zuen emankortasuna inguru osoak. Baina toki arriskutsuak dira deltak. Hiria eraiki zuten garaian, ez zen trinkoa haren zorua; denborarekin, hiriaren pisuak zapaldu egin du zorua, eta zati handi bat itsasoaren mailatik behera geratu da. Uholde-arriskua handia da, beraz.

New Orleanseko kasua nabarmena da orain, baina denborak edozein hiri aldatzen du. Eta hiriak ingurua aldatzen du. Noski, Mexiko hiriak aspaldian agortu zituen sumendien arteko lautaden baliabideak, Parisek aspaldian gainditu zuen La Cité uhartea eta beste nolabait babestu eta hornitu behar izan zituen biztanleak, eta, New Orleansen, uraren kanalizazioak suntsitu egin zuen deltaren jatorrizko aberastasuna, baita uholde-arrisku handia sortu ere.

Ez ote zegoen iragartzerik arrisku eta ingurumen-arazo horiek? Jakina, iragar daitezke, baina oso zaila da horren aurkako neurri eraginkorrak hartzea. Azken batean, populazioaren aldaketen ondorio izaten da hirien bilakaera. Edozein delarik ere arrazoia, hirien joera orokorra haztea izaten da. Zenbat eta jende gehiago bizi hirian, orduan eta zailagoa da ingurumena zaintzea eta erabaki okerrak zuzentzea. Esate baterako, Mexiko Hiriko hogei milioi biztanleen bizimodua (eta bizilekua) aldatzea oso zaila da. Baita hiriak ingurumenean duen eragina ere.

Bertikala edo horizontala

Dena dela, hirien hazkuntza bidera daiteke, nola edo hala. Batez ere, eraikinen tamaina -populazioaren kontzentrazioa, beraz- planifika daiteke.

Hiri batzuk gorantz hazi dira; beste batzuk zabaletara. Goraka haztearen abantaila da jende asko bizi daitekeela eraikitzeko azalera txikia duten tokietan. Eraikitzeko zailtasun handiak eta segurtasun-arazoak sortzen ditu, ordea, hazkunde-mota horrek. Bigarren aukera -zabaletara haztea- seguruagoa da, baina azalera handia eskatzen du, baita hiriaren baliabideak alde guztietara iristeko oso garraio-sare eraginkorra ere.

Euskal Herrian bertan ditugu bi eredu horiek. Hegoaldeko eta Iparraldeko herrietan nabari da kontraste hori. Hegoaldeko etxeak altuagoak dira, eta jende asko pilatzen da toki txikietan; Iparraldean, aldiz, askoz sakabanatuago bizi da jendea. Dena dela, ez bata ez bestea ez dira bi eredu horien muturreko adibideak.

Los Angeles, Detroit edo Minneapolis ditugu hiri horizontalaren eredu, esate baterako. Izan ere, Ipar Amerikako hiri-kontzeptua da hangoa: bulegoak eta administrazioa, hiriaren erdigunean, eraikin erraldoietan, downtown delakoan; biztanleak, aldiz, etxe txikietan bizi dira, lurralde oso zabalean. Hong Kong eta Singapur dira, aitzitik, hiri bertikalen adibide ikusgarrienak. Uharteetan daude bi hiri horiek, eta eraikitzeko tokirik ezean, eraikin handiak egiten dituzte (batzuetan, ur gainean flotatzen duten etxeak).

Eta hiri oso bat eraikin bakar batean sartuko bagenu? Horrelako proiektuak ere plazaratu dira, baina proiektu hutsean geratu dira. Zorionez, akaso.