Ara Hovanessian: GIBaren andui guztiek giltza bera erabitzen dute zelulara sartzeko

Badira hogei urte hiesaren birusa identifikatu zutela, eta, hala ere, oraindik ez da lortu txertorik. Zergatik da hain zaila?

Bi arrazoi nagusi daude. Batetik, GIBa birus bat da, baina erretrobirus motakoa. Horrek esan nahi du infektatzen duen zelularen genoman integratzen duela bere informazio genetikoa. Ugaltzeko ezinbestekoa du hori, eta, bide batez, bere informazio genetikoa infektatzen duen gizakiaren genoman txertatuta gelditzen da.

Nolabait esateko, birusa infektatzen duen gizakiaren parte bihurtzen da. Ondorioz, oso zaila da birusa suntsitzea gorputzeko zelulei kalte egin gabe.

Horretan desberdina da beste birusetatik. Adibidez, oso ezaguna da gripea eragiten duen influenza birusa. Horrek ere infektatzen ditu gorputzeko zelulak, eta zelula horiez baliatzen da ugaltzeko, baina ez du bat egiten zelulen genomarekin. Ostalari soila da infektatzen duenaren gorputzean.

Orduan, txertoa lortzea zailtzen duen arrazoietako bat da birusa infektatzen duen gizakiaren parte bihurtzen dela. Zein da bestea?

Bestea da GIBa etengabe aldatzen dela. Bizirik irautea lortu duena izaten da azken aldaera; beraz, horrek esan nahi du besteak baino gaitasun handiagoa duela zelulak infektatzeko. Beraz, aldaketa bakoitzarekin, birusa gero eta erasokorragoa bihurtzen da. Hori oso garrantzitsua da birusarentzat. Izan ere, gure gorputza erasoetatik babesteko programatuta dago, horretarako dauka immunitate-sistema. Immunitate-sistemak aurrena erasotzailea detektatu eta gero suntsitu egiten du. Baina ez badu erasotzailea ezagutzen, ezin du ez detektatu, ez suntsitu. GIBa etengabe aldatzen denez, immunitate-sistemak ez du ezagutzeko aukerarik. Hori da GIBaren estrategia. Horregatik da hain zaila txertoa egitea.

Beste birusek ere izaten dituzte mutazioak. Esaterako, influenza birusa ere aldatzen da, eta horregatik egin behar izaten dute urtero txerto berria. Baina ez da behin eta berriro aldatzen, ezta infektatzen duen pertsona bakoitzeko ere. Influenza birusak informazio genetiko berbera du pertsona bat kutsatu eta gero, eta aldaketarik izan gabe kutsatzen du ondoko laguna. Horri esker, urte horretan zein aldaera dagoen identifikatu orduko, ikertzaileek txertoa egiten dute, eta urte horretan behintzat badute gripetik babesteko gaitasuna.

Zer ezaugarri izan beharko lituzke hiesaren aurkako txertoak?

Txerto eraginkor batek immunitate-sistemaren bi alderditan egin beharko luke lan: batetik, GIBaren aurkako zelulak, T linfozitoak, sintetizatzea sustatzeko gai izan beharko luke. Bestetik, birusa neutralizatuko luketen antigorputzak sortzen lagundu beharko lioke immunitate-sistemari.

Gaur egun, hogei bat txerto ari dira probatzen, baina guztiek lehenengo alderdian bakarrik egiten dute lan. Gutxi edo gehiago, denak dira T linfozitoen bidezko erantzuna sustatzeko gai. Alabaina, antigorputzak sortzea eragiten duen txertorik ez du inork lortu orain arte. Alde horretatik hankamotz gelditu dira.

Hain zuzen, zuek alde horretan, antigorputzen bidezko erantzunean, ari zarete lanean, ez da hala?

Hori da. Egia esan, hasierako asmoa ez zen hori, baizik eta ulertzea nola sartzen den birusa zelulan. Hori aztertzean, ikusi dugu gizakiaren CD4 ⁺ T linfozitoak infektatzean GIBa azalean duen glukoproteina baten bidez lotzen dela zelulara: gp 41 glukoproteinaren bidez. Zehazki, CDB-1 zatiaren bidez lotzen da linfozitoaren mintz plasmatikoaren kabeolina proteinaren eremura. CDB-1 peptidoaren izenak horixe adierazten du, hain juxtu: Caveolin-1 Binding Domain . Horri esker lortzen du GIBak linfozitoaren mintz plasmatikora lotzea, harekin fusionatzea eta mintza zeharkatzea. Hitz batean, horrela lortzen du zelula infektatzea.

Bada, gu konturatu gara CDB-1 peptidoa ez dela inoiz aldatzen. Linfozitoan sartzeko giltza denez, ezin du itxura aldatu, bestela ez bailitzateke sarrailan sartuko eta ezingo bailuke zelula infektatu. Horregatik, GIBaren aldaera guztiek giltza hori bera dute.

Orduan, jakin nahi izan dugu ea CBD-1 peptidoaren aurka antigorputzak sortzen ote diren. Horretarako, peptido sintetikoa egin dugu, eta untxiei injektatu diegu. Eta ikusi dugu peptido sintetikoak antigorputzen bidezko erantzuna eragiten duela untxietan.

Beraz, zorionekoak izan garela aitortu behar dut, aurrena giltza aurkitzeagatik eta gero frogatu dugulako untxiek horren aurkako antigorputzak sortzen dituztela. Gainera, giza zelulen kulturetan antigorputzen eraginkortasuna probatu dugunean, emaitza benetan onak izan ditugu.

Eta uste duzue, untxietan bezala, infekzioa galarazten duten antigorputzak sortuko direla gizakietan peptido sintetikoa injektatuz gero?

Bai. Oro har, antigorputzen bidezko erantzuna antzekoa izaten da laborategiko animalietan eta gizakietan. Horregatik egiten dira proba hauek animalietan; aurrena untxietan eta gero makakoetan. Azken pausoa gizakietan probatzea da. Dena dela, pentsatzekoa da untxietan peptidoaren aurkako antigorputzak sortu badira gizakietan ere sortuko direla.

Giza zelulen kulturetan frogatu dugu antigorputzak GIB-1 motako hainbat andui neutralizatzeko gai direla. Mota hori dago zabalduena, eta andui asko daude, baina denek giltza bera dutenez antigorputzak denei eragiten die. Izan ere, antigorputzak giltzari lotzen zaizkio; hartara, GIBa zelularekin fusionatzea eragozten dute.

Horretaz gain, beste alde batetik ere eragiten dute antigorputzek: dagoeneko infektatuta dauden zelulak indargabetzen dituzte, eta, horri esker, birusa ugaltzea eta hedatzea eragozten dute.

Baina, peptido sintetiko hori erantzun immunea sortzeko gai bada, zergatik ez dira haren aurkako antigorputzak sortzen peptidoa birusaren azaleko proteinaren parte denean?

GIBa arrotza da giza gorputzean, eta dituen proteinak arrotzak dira; hortaz, gizakiaren immunitate-sistemak proteina arrotz horien aurka erantzuten du. Antigorputz ugari sortzen ditu GIBaren proteina askoren aurka, baina proteina horiek denak ez dira ezinbestekoak. Giltza den peptidoaren aurka, berriz, ez du antigorputzik sortzen. Zergatik? Bada, birusak, infektatzeko gaitasuna ez galtzearren, zati hori ezkutatu egiten duelako.
Infektatuen % 1ean edo 2an ikusi ditugu peptidoaren aurkako antigorputzak, baina ez da batere ohikoa. Horri esker, peptido sintetikoa txerto terapeutiko moduan erabili ahal izango da; hau da, infekzioa prebenitzeko ez ezik, sendatzeko ere balioko du. Hain zuzen ere, laster hasiko gara probatzen peptidoa helburu terapeutikoarekin.

Prebentzioan erabiltzerako, ordea, denbora gehiago igaroko da. Lehenengo makakoetan probatuko dugu, eta, dena ondo badoa, gizakietan probatzeko baimena eskatu beharko dugu. Nolanahi ere, hiesaren aurkako txertoa egiteko, sintetizatu dugun peptidoa osagai bat besterik ez litzateke izango. Horrekin batera, immunitate-sistemaren erantzun zelularra sustatzen duen osagaia ere eman beharko litzateke.

Alderdi ekonomikotik, peptidoa egitea ez da garestia izango, ezta? Alegia, prezioak ez du galaraziko txertoa egitea eta banatzea?

Ez. Peptidoak sintetizatzea ez da merke-merkea, baina ezta garestia ere. Beste txerto batzuek material biologikoa dute, eta horiek badira garestiak: egiteko zailak dira, eta baita kontserbatzeko ere. Peptidoak egitea, ordea, errazagoa da, eta kantitate handiak egin daitezke; ez da hain garestia. Hortaz, prezioa ere ez da oztopo izango txertoa egiteko.