Patoloxía respiratoria (I)

1993/04/01 Agirre, Jabier - Medikua eta OEEko kidea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Osasuna

O aparello respiratorio, como sistema anatómico, está formado por nariz e cavidades nasais, faringe, laringe, traquea ou cencerro, bronquiolos e pulmóns. Vexamos un a un os principais detalles de cada una das partes ou partes.

Nariz

No nariz, o aire que respiramos sofre tres procesos consecutivos: primeiro quéntase debido á abundancia de vasos sanguíneos que hai nas cavidades nasais; humedécese grazas ao contido acuoso do moco nasal; e por último, ao pasar polos pelos das fosas nasais e polo moco, estes actúan como filtro, quedando adheridas as partículas e xermes que contén o aire. Posteriormente, grazas ao movemento especial dos cilios da mucosa, estas partículas e residuos trasladaranse á faringe.

Traquea

Una vez terminada a traquea se ramifica en dous tubos cilíndricos, chamados bronquios principais. Teñen un diámetro de 10-15 mm e van cara aos pulmóns, aos que se accede polo centro. O bronquio dereito divídese en tres bronquios lobulares e o bronquio esquerdo divídese en dous. Estes bronquios lobulares son de calibre medio con grandes placas de cartílago xunto con numerosas glándulas mucosecrevas.

Cando cada bronquio lobular entrou no seu lóbulo “o seu”, vólvese a ramificar, dando bronquios terminais. Son máis delgados en calibre que os anteriores. As ramificacións finais dos bronquios son bronquiolos (tubos con calibre igual ou inferior a 1 mm, sen cartílago). A continuación dos bronquiolos atópanse os alveolos, pequenos sacos creados polo tecido pulmonar. Neles prodúcese o intercambio gaseoso da respiración, convertendo o sangue venosa en sangue arterial.

A traquea, os bronquios e os bronquiolos sofren importantes cambios de diámetro durante os movementos respiratorios. O aire alárgase e expándese ao respirar (inspiración) e ao expulsalo (espiración) ocorre ao revés. Nas investigacións realizadas con raios X púidose comprobar que xunto a estes movementos existen outros movementos (ondulatorios) moi apropiados paira a eliminación de partículas estrañas xeradas co aire.

Todos estes tubos están cubertos por dous tipos de células: as que segregan moco e as que teñen una especie de pelo. O moco humedece o aire, ademais de atrapar po e partículas estrañas. Os pelos ou silos teñen un movemento coordinado, como castigo, empuxando a mucosidad cara á traquea e de aquí co reflexo da garganta estas partículas serán eliminadas.

Pulmóns

Os pulmóns están dentro da caixa de peito, cubertos por unhas membranas chamadas pleura. Teñen forma de cono e atópanse sobre o diafragma. O espazo entre ambos os pulmóns chámase mediastino e nel atópanse o corazón e os principais vasos sanguíneos.

A estrutura interna do pulmón está formada por alveolos, uns canecillos de parede moi fina, que dan forma a un rico pulmón. Ao coller o aire, os pulmóns expándense e o aire exterior entra aos alvéolos. Nelas realízase o intercambio gaseoso con sangue que circula polos capilares sanguíneos que rodean a parede alveolar. Noutras palabras, o osíxeno pasa ao sangue mentres se introduce nos alveolos anhídrido carbónico e outros residuos. Na espiración, é dicir, cando botamos aire, o pulmón contráese e os alveolos baléiranse. Desta forma elimínanse os gases tóxicos.

Tendo en conta a enorme cantidade de aire que pasa a través dos pulmóns ao longo de todo o día, é fácil comprender que o efecto tóxico dos compoñentes que o integran pode afectar os pulmóns respondendo o pulmón coa tose, a asfixia e a expectoración.

Catarro

A secreción mucosa da cuberta epitelial nasal e de garganta non é máis que excesiva. E por que ocorre? Normalmente as causas principais son o arrefriado ou a ronquera e as enfermidades “alérxicas” como a febre do oído.

En condicións normais, esta cuberta epitelial flúe unicamente mucosa suficiente paira manter o medio húmido, pero en caso de infección ou irritación, flúe un exceso de líquido coa intención de limpar ou neutralizar o irritante, o que provoca una baixa ventilación nasal e fluxo mucoso. Na parte posterior da boca poden aparecer sensación de bloqueo e estornudos. O catarro non ten extrema gravidade e desaparece entre 2 e 4 días.

Pero cando o arrefriado é forte, é frecuente atopar ronquera e/ou tose con caraisa branca dos pulmóns. Cando estes son verdes, pardos ou amarelos, probablemente hai bronquites e convén acudir ao médico, xa que pode ser necesario tomar antibióticos. Esta complicación é máis frecuente en persoas que xa sufriron bronquites ou asma.

Nos nenos, cando o catarro dura máis duns días, con esta molesta sensación de bloqueo nasal, o médico debe pensar que os adenoides aumentaron de tamaño. As inhalacións (con vapor de mentol en nenos maiores de 7 anos) e as pingas de desconxestionamento nasal ou aerosois (con efedrina, por exemplo) melloran os síntomas a curto prazo, pero non deberían usarse en poucos días. A efedrina, por exemplo, provoca a vasoconstricción dos vasos sanguíneos do nariz. Por tanto, redúcese a rega sanguínea e redúcense as fugas.Os antibióticos non teñen ningunha influencia no tratamento do catarro, xa que normalmente estes procesos son de orixe vírico.

Bronquite

A bronquite é a inflamación da mucosa do bronquio, cunha maior secreción mucosa. Considéranse dous tipos de bronquites: aguda e crónica. O agudo iníciase bruscamente e normalmente resólvese en poucos días. A bronquite considérase crónica cando a tose e a caraisa teñen máis de 90 días ao ano (non necesariamente consecutivos) e máis de 2 anos consecutivos.

A bronquite aguda é debida a un catarro de vías respiratorias superiores (nasal e faringe) debido a unha serie de axentes infecciosos (normalmente virus) e a alteracións nocivas da temperatura ambiental. Os irritantes físicos ou químicos tamén poden producirse por inhalación accidental.

Os factores que contribúen á cronificación da bronquite aguda son, segundo a súa importancia, o tabaco, a contaminación atmosférica e as infeccións.

A bronquite aguda prodúcese principalmente no inverno, sobre todo en nenos, anciáns e adultos fumadores.

A bronquite crónica é a enfermidade máis común nos homes a partir dos 50 anos. Obsérvase máis en climas fríos e sobre todo en grandes cidades.

A bronquite aguda crece con dor de cabeza, dores musculares, febre e tose. A tose ao principio é seca, que se repite unha e outra vez, pero pronto chegarán os karkaiss. A febre dura entre 4 e 5 días e a tose uns días máis.

A bronquite crónica caracterízase pola abundancia de tose e caraís, xunto con una maior facilidade paira contraer infeccións respiratorias. A dificultade respiratoria, os niveis de obstrución bronquial e a existencia ou non de alteracións pulmonares (como o enfisema) son os que nos van a proporcionar. Cando se produce una infección bacteriana, o proceso empeora e diminúe o nivel de osíxeno no sangue, polo que a pel pode tomar coloración azulada.

Recoméndase que os pacientes con bronquite aguda permanezan na cama evitando factores irritantes como o tabaco. Os antitérmicos (paira baixar a febre) e antitisigenos (sobre todo en tose seca) melloran o estado xeral do paciente.

Os bronquíticos crónicos deberían descartar totalmente o tabaco e os ambientes contaminados. As vacinas (anticatarrales) son moi útiles no outono-inverno. Nalgúns casos é necesario o uso de antibióticos no tratamento (mesmo durante moito tempo) paira reducir a gravidade e a duración das infeccións respiratorias.

Consulta ao médico

Pola boca introdúcese un tubo cunha luz paira ver os bronquios. Que é basicamente esta proba?

A broncoscopia é una proba que permite ver por dentro a traquea e os bronquios grosos, á vez que se pode utilizar esta técnica paira obter material paira biopsias. Tamén é moi útil paira extraer corpos estraños que sexan inxeridos (ou mellor devandito, inhalados) de forma accidental.

O procedemento consiste en introducir pola boca un tubo flexible provisto dun sistema de iluminación que chega até o interior dos bronquios. Paira evitar as náuseas é necesario aplicar anestesia local na garganta.

A broncoscopia é moi útil cando nas radiografías ven sombras nos pulmóns (aínda que a razón non está moi clara) ou nos casos de tose falsa sen explicación clara. A broncoscopia adóitase utilizar cando non se aclarou o diagnóstico por métodos menos agresivos (radiografías, análises de cárarquismo, etc.).

É certo que nas grandes cidades hai máis pacientes bronquiales que no medio rural?

Si, efectivamente, a bronquite crónica é bastante máis frecuente en zonas industriais e grandes cidades que no medio rural, debido á incidencia da contaminación atmosférica nesta enfermidade. Demostrouse que existe una relación directa entre o contido de anhídrido sulfuroso do aire e as taxas de mortalidade nesta rexión por bronquite crónica. A inhalación repetida de gases irritantes (aínda que non moi elevada), lesiona a cuberta interna dos bronquios facilitando a interrupción de fugas (e posterior infección).

Pódese ver o estado dos bronquios cunha simple radiografía ou se necesita un estudo máis complexo?

Una radiografía torácica normal non permite ver os bronquios con precisión. Paira iso é necesario realizar una broncografía, é dicir, un estudo radiográfico dos bronquios que se pode realizar tras contrastar os bronquios cunha sustancia opaca aos raios X. Inxéctase iodo aos bronquios cunha sonda que permite ver a árbore bronquial dunha zona determinada. Con todo, a broncografía non pode utilizarse en pacientes gravados e hai que ter en conta que esta técnica irrita a cobertura bronquial. Na actualidade a broncoscopia foi totalmente substituída.

Ao levantarse pola mañá, os fumadores tosen e lanzan numerosas caraisas. Iso é consecuencia do tabaco ou da bronquite?

Os bronquios están recubertos internamente por unha fina capa celular. E estas células, una vez inflamadas, libéranse formando una especie de “mucosidad” que se eliminará coa tose. O fume dos cigarros é irritante paira os bronquios, e moitos fumadores ao levantarse da cama lanzan una gran cantidade de carais, xa que pola noite acumúlanse as secreciones. Probablemente se deixasen de fumar estes síntomas desaparecerían ou diminuirían.

Noutros casos prodúcense lesións inreparables nos bronquios que obrigan ao paciente a expulsar as cárcaisas repetidas veces. A tolerancia ao tabaco é diferente en cada persoa, pero en xeral pódese dicir que o hábito de fumar leva una bronquite crónica.

É posible evitar ou polo menos non progresar a bronquite crónica?

Tres son os factores que converten a bronquite nunha enfermidade crónica: o tabaco, a contaminación atmosférica e as infeccións.

O fumador que inicia con fortes explosións durante longos períodos de tempo debería abandonar o tabaco. O afogo que o fumador empedernido percibe cando realiza determinados esforzos (antes soportaba ben estes esforzos) é una sinal de alarma que lle avisa de que a súa capacidade respiratoria ha comezado a deteriorarse.

Cando o axente irritante é contaminación atmosférica no lugar de traballo ou contaminación nas grandes cidades é posible evitar a bronquite crónica. Nestes casos o problema non depende dun mesmo, senón das autoridades.

O último factor, o das infeccións, é máis difícil de previr.

Por outra banda, a inhalación da boca e o nariz é una forma sinxela de previr a irritación bronquial, xa que o aire que se inspira humedécese, quenta e filtra.

Pode a bronquite danar a capacidade respiratoria a longo prazo?

Si, claro. Os bronquíticos crónicos sofren cada vez menos esforzos físicos. Ao principio van saír os maiores esforzos (subir escaleiras, correr), pero co tempo vanse limitando todos os movementos. O moco apilado dificulta o avance do aire, o que provoca asfixia, xa que con calquera esforzo as células do corpo demandan máis. Co paso dos anos prodúcense lesións pulmonares irreparables, aparecendo un estado chamado enfisema pulmonar.

Os nenos bronquíticos deben xogar con outros nenos ao aire libre?

Si, claro. A miúdo, os pais de nenos propensos á bronquite visten con demasiada roupa, con medo a que saian “arrefriados”. Iso non é nada recomendable. Pola contra, convén que estes nenos xoguen ao aire libre sen demasiada roupa, xa que pola contra suarían. Ademais, é conveniente que o neno faga ximnasia e algún deporte, xa que o exercicio físico endurece o corpo dándolle maior resistencia ás enfermidades infecciosas.

Antibióticos. Cando son necesarios na bronquite?

Débense utilizar con moito coidado e non só pola súa posible toxicidade. De feito, cando non se utilizan nas doses necesarias, pode ocorrer que algunha bacteria viva en lugar de morrer e sexa resistente a este antibiótico. Por tanto, é obrigatorio seguir as indicacións do médico, xa que só este distinguirá cando se trata dunha refrixeración normal (sen necesidade de antibióticos) e cando é una infección bacteriana aparecida ademais do virus. Os antibióticos só son útiles nestes últimos casos.

Consellos paira persoas con bronquites

• Evitar fumar porque o tabaco é o principal irritante dos bronquios.
• Pasea ao aire libre respirando profundamente.
• Evitar as correntes de aire e os cambios de temperatura á baixa. Non permanecer moito tempo en lugares húmidos, nubes ou grandes fríos.
• Evitar cheiros fortes (laca, pintura) ou fumes de automóbiles e fábricas.
• Se tes algunha alerxia non teñas animais en casa.
• Boa ventilación dos salóns. Tamén de traballo e de durmir.
• Exercicios respiratorios, duchas (alternando auga fría e quente) e cepillado do corpo en seco melloran a circulación sanguínea. Inhalar vapores e beber abundante líquido paira abrandar e eliminar os mocos.