Pero… o Camiño de Leite non estaba aí?

2000/04/30 Kortabarria Olabarria, Beñardo - Elhuyar Zientzia

• Klima
• Astronomia
• Ingurumena

A forma de vida humana adáptase ao ritmo da Natureza, por exemplo, aos ritmos do día e da noite. O día utilízase paira o traballo, o estudo, etc., mentres que a noite é paira descansar, paira deitarse e, entre outras cousas, paira observar o Universo. XX. Este ritmo rompeu aproximadamente a principios do século XX. A industrialización cambiou a sociedade e a forma de vida. Na actualidade as actividades humanas xa non se limitan ao reino do Sol. As rúas enchéronse de luz, tantas estradas, casas, vehículos, todo tipo de edificios… Din que é mellor paira o confort e a seguridade de todos.

Calquera actividade humana na Natureza produce cambios. Esta situación coñécese na maioría dos casos como contaminación. Cando se fala de contaminación represéntase algo sucio, de mal aspecto, que divide e deteriora a auga, a terra ou a atmosfera. Coa industrialización salvaxe e o aumento da poboación creáronse novos tipos de contaminación. As súas consecuencias non son tan obvias como as mencionadas anteriormente. A contaminación acústica e lumínica son así, detéctase que o foco de contaminación está aberto, pero desaparece cando se pecha a billa, sen que supostamente prodúzanse outras consecuencias. Por exemplo, a contaminación acústica en calquera rúa é evidente durante o funcionamento da fonte de contaminación -vehículos que pasan por ela, traballos que se realizan, intervencións do público…-; ao finalizar a actividade, a contaminación termina. O mesmo ocorre coa contaminación lumínica.

Mal uso da luz artificial

A contaminación lumínica é un concepto moi amplo, pero en xeral corresponde á luz artificial que se propaga pola noite. Xérase cando non se aproveita correctamente e xera molestias. Entre os problemas derivados da contaminación lumínica cabe destacar a intrusión lumínica, é dicir, a luz que incide tamén na zona exterior á que debe resolver. Con lámpadas de mala calidade ou con escasos deseños de iluminación, son frecuentes as insercións de luz.

Un exemplo deste tipo de iluminación que golpea máis que na rúa. O brillo tamén é un dos principais problemas de contaminación lumínica. A efectos de definición, pódese falar do exceso de luminancia que produce una fonte de luz cando dita luminancia chega a impedir ou diminuír a visión. Cando se esquece de quitar as luces longas ao vehículo que vén de fronte, a diminución da visión que se produce nun curto instante é un exemplo de brillo. Outro dos problemas máis destacables que expón a contaminación lumínica é o brillo do ceo urbano e urbano. Este fenómeno débese á luz que foxe de pobos e cidades. A luz fuxida dispérsase ao chegar á atmosfera, aumentando así os niveis de dispersión natural no ceo. En Madrid, por exemplo, a capa de contaminación lumínica ten 20 quilómetros de altura e 25 quilómetros de diámetro, que se ve a 300 quilómetros. A astronomía é a que máis inflúe e, segundo os expertos, ao redor da metade do brillo celeste débese á iluminación urbana e local.

A contaminación lumínica non só afecta á noite ou á escuridade, senón tamén a outro tipo de molestias ou problemas. O aumento do consumo eléctrico, o aumento dos procesos de xeración de enerxía e consecuentemente das emisións de CO2, a acumulación de residuos de lámpadas de mercurio, a influencia nos hábitos de vida dos animais, especialmente os paxaros de pobos e cidades, e a alteración do ritmo biolóxico do ser humano son consecuencia da contaminación lumínica.

As fontes de contaminación lumínica poden ser varias, pero a máis desfavorable -por numero- é a iluminación pública, mellor devandito, a iluminación pública incorrecto ou deficiente. Luminarias sen pantalla algunha, en forma de globo, luces de embelecemento de edificios, luces publicitarias mal deseñadas, lámpadas, entre outras, son as principais fontes de contaminación lumínica.

Influencia na astronomía

A pesar de que as preocupacións sobre este tema son cada vez máis xeneralizadas, polo momento a contaminación lumínica non desgusta demasiado á sociedade. Una parte da sociedade, con todo, está moi preocupada, formada por afeccionados á astronomía.

Astrónomos e afeccionados están máis interesados en observar estrelas, galaxias, etc. que nunca. E é que grazas aos telescopios de última xeración equipados con detectores electrónicos, cando o estado do ceo é bo, xa se pode mirar moi lonxe e ver o que hai alí.

Por exemplo, cun telescopio electrónico de catro metros, pódese ver 250 millóns de veces máis que a estrela visual máis afastada. Isto significa que una vea normal acesa, pola noite e a 100.000 quilómetros o home podería ver a súa luz. Nestas sesións de observación ven galaxias que se atopan xa a 10.000 millóns de anos-luz e que, ao ser finita a velocidade da luz, ven como cun terzo da idade actual do Universo. A partir destas medidas, os astrónomos non só poden determinar a orixe e a estrutura do Universo, senón tamén deducir como pode ser o futuro

... Con todo, paira realizar correctamente as observacións, ademais dos telescopios xigantes capaces de captar a maior cantidade de luz, os científicos necesitan un ceo o máis escuro posible. Por iso, é importante reducir ao mínimo a luminosidade propia do ceo. A seguinte táboa pode axudar a comprender o estado dos instrumentos que traballan a observación do ceo e a confrontación entre a contaminación lumínica.

PERDA DE RESOLUCIÓN DO TELESCOPIO DE 8 METROS DE DIÁMETRO SEGUNDO LUMINOSIDADE

Os datos da táboa anterior indican que, a pesar da baixa contaminación lumínica, a capacidade de observación dos telescopios é moi importante. O punto de partida da táboa, a luminosidade do ceo 1,00, sería a luminosidade propia do ceo, polo que un valor de 1,10 significaría un aumento do 10% da luminosidade. Por exemplo, cando se duplica a luminosidade do ceo -2,00- 8 metros o telescopio converteríase nun telescopio de 5,66 metros. A pesar dos cálculos, os exemplos da realidade tamén son ilustrativos. En 1940 instalouse un telescopio de 5 metros no monte Pombal de California. Até 1970 foi o telescopio máis grande do mundo. A actual contaminación lumínica nas cidades de San Diego e Los Ángeles fixo que a eficacia deste telescopio sexa só a metade da que tiña fai 60 anos.

Como afrontalo? En comparación con outros, os problemas derivados da contaminación lumínica non parecen extraordinarios. Con todo, á solución máis sinxela -o envío da luz ao chan e non ao ceo– custaralle moito abrir o camiño. De feito, do mesmo xeito que ocorre coa maioría dos problemas ambientais, a solución debe ser global. Por suposto, isto non quere dicir que cada un desde a súa casa e a súa contorna non poida tomar medidas, xa que as hai. Por exemplo, ter apagadas as luces de casa cando non se necesitan ou utilizar lámpadas de baixo consumo. Os Concellos tamén poden facer algo: reducir a iluminación de edificios ou monumentos, utilizar lámpadas energéticamente máis rendibles, tender a luminarias que iluminen o chan, utilizar pantallas capaces de reducir o brillo e considerar nos plans o concepto de contaminación lumínica.

Agora si, como promete na entrada, levántache do lugar no que esteas, salga da calamidade da túa casa -se é una noite sen néboa– e revisa o ceo. Se tes sorte, que o espectáculo está ben.

Honesto, malo e malvado

Sincero:

• Máis eficaz, máis barato.
• Emite a luz cara abaixo e cara aos lados onde é necesario.
• Proporciona una iluminación equilibrada.
• Non envía luz ás zonas adxacentes, non se permite a entrada de luz.
• Non impide a iluminación natural do ceo.

Malo:

• Desperdíciase moita enerxía.
• Dirixe a luz cara ao ceo.
• A iluminación é débil e ademais a entrada de luz é evidente.
• Iluminación de fachadas.

Faja:

• Fai pouca luz, salvo cara aos peitos dos paxaros.
• Non garante a seguridade cidadá, xa que xera sombras.
• O foco, ao iluminar toda a rúa, pode causar problemas na circulación de vehículos.
• Desde o punto de vista estético, os gustos son gustos, feos.

Publicado no suplemento Natura de Gara