Estamos sós?
2016/03/01 Artaetxebarria Artieda, Xabier - Telekomunikazio-ingeniaria Iturria: Elhuyar aldizkaria
Os estremófilos son os seres máis difíciles da Terra, que teñen a capacidade de vivir en condicións que serían mortais paira o resto dos seres vivos. Hai varios tipos, como os termofilos, que poden vivir en lagos termais de até 120 ºC, ou os acidófilos, que non teñen problemas paira avanzar nun medio acedo de pH = 2.0. A pesar da súa popularidade, nos últimos anos realizáronse numerosos descubrimentos neste campo. A procura deste tipo de organismos incribles provocou tamén algún erro de gran repercusión: A finais de 2010 a NASA anunciou que atoparon una vida baseada no arsénico. Isto suporía a existencia doutra bioquímica, xa que nos seres vivos que se coñecen o arsénico é un simple veleno: as células adquíreno no chamado fósforo, xa que é moi parecido, pero fállalles no momento do seu uso, xa que o arsénico é moi inestable. Finalmente, a NASA recoñeceu que aquel achado non foi correcto, xa que a elevada concentración de arsénico deste peculiar organismo non significaba o seu uso paira o desenvolvemento de funcións celulares.
Pero fóra deste tipo de excepcións, moitos foron verdadeiros descubrimentos sorprendentes. Por exemplo, na fosa mariña de Marianas, no punto máis profundo da bajamar, en 2013 atopouse máis de 6.000 metros de profundidade a 11.000 metros da superficie. Ou, como non, no lago subglaciar da Antártida, mencionado na introdución. Pero, que viu iso con atopar vida no espazo? O que os científicos observan é que as condicións paira o avance da vida non son tan estritas como se esperaba hai uns anos: a temperatura, a presión, a luz, a acidez, etc. non deben estar necesariamente dentro das medidas que paira nós son normais”.
Á vista diso, fixéronse probas de si algún organismo pode vivir fóra do noso planeta. Por exemplo, en Xapón demostrouse o efecto da alta gravidade sobre as bacterias. Ademais, as probas non se realizaron cunha aceleración que suporía o dobre ou o dobre da gravidade da Terra, senón con 400.000 veces a gravidade da Terra. E tamén nesas condicións violentas, algunhas bacterias foron capaces de crecer. Doutra banda, tamén se realizaron investigacións en viaxes espaciais e comprobouse que paira algunhas bacterias a ingravidez pode ser beneficiosa, xa que se produce máis que na Terra.
Por todo iso, non parece incrible atopar vida fóra do noso planeta. Pero onde e como buscar? Cando buscamos calquera cousa, como as lentes perdidas, pódense elixir dúas estratexias. A primeira opción é mirar en lugares fáciles, onde non nos piden moito traballo: encima da mesa da cociña, no salón, na mesa de noite. A segunda opción é pensar onde poden estar. Cando os utilizamos por última vez? No coche? Estarán alí? Igual paira a vida fóra da terra. Empecemos de cerca: A Lúa antes, despois de Marte. Xa miramos na lúa e parece que nela non hai nada.
En Marte tamén empezamos a mirar, aínda que sexa desde a superficie. Non hai moita esperanza de atopar vida no planeta vermello, xa que non cumpre dúas condicións supostamente vitais: a auga en estado líquido e a atmosfera. Todos os seres vivos que coñecemos necesitan auga paira vivir, aínda que algúns poden sobrevivir sen ela durante moito tempo. A atmosfera, pola súa banda, cumpre varias funcións: protexer da radiación espacial, “enganchar” as moléculas ao planeta e xerar una presión mínima paira reter a auga líquida.
O achado máis interesante que se fixo até agora en Marte foi o metano, que non é a tose da cabra de medianoite, aínda que foi pequena. Polo que coñecemos na Terra, o metano é producido por seres vivos ou volcáns. Mesmo en Marte, se fose así, significaría que o planeta vermello está vivo, se non é biolóxico, polo menos geológicamente. Con todo, o descubrimento do metano é moi interesante e debe ser mellor analizado nos próximos proxectos de exploración paira coñecer a súa orixe.
O metano foi descuberto polo satélite da Axencia Espacial Europea (ESA), Mars Express, que vira ao redor de Marte. Na superficie do planeta, Curiosity, un vehículo robótico da NASA, está a observar se Marte está vivo ou estivo presente, entre outros experimentos. En 2016, iniciado e dentro do programa ExoMars da ESA, enviarase un novo satélite paira poder realizar medicións de metano máis precisas. Dous anos despois, en 2018, a ESA enviará un vehículo a Marte en busca de indicios de vida.
No noso Sistema Solar, con todo, hai astros que presentan mellores condicións paira a vida que Marte.
Despois do planeta vermello temos a Júpiter, en principio un candidato moi inadecuado, xa que non é un planeta terreal senón un xigante gaseoso que apenas ten auga. Ao seu ao redor vira un satélite chamado Europa. É bastante menor que a Terra (similar á nosa Lúa) e ten una atmosfera moi fina (a presión sobre a superficie é 10 -12 veces maior que a terrestre). Con todo, ten una característica que a fai moi atractiva: a auga en estado líquido. O problema é que esta auga non está na superficie, porque está tan lonxe do Sol que está xeada. Con todo, as forzas de atracción de Júpiter mobilizan esta capa de xeo, e crese que a calor provocada por este movemento permite a presenza dun mar de auga a varios quilómetros da superficie. Ademais, en 2013, a NASA sinalou que se poden ver chorreados de até 200 km de auga que salguen da superficie xeada europea, probablemente pola calor necesaria paira o mar interior.
Con todos estes datos significativos, en xaneiro de 2015, a NASA conseguiu un orzamento que provén do Goberno dos Estados Unidos paira acometer a súa primeira misión específica paira Europa. O obxectivo deste proxecto, denominado Europa Clipper, será recoller datos de todo tipo sobre este astro xeado: detectar que compostos químicos existen, localizar fontes de calor, crear un mapa topográfico, etc. Aínda que neste caso o obxecto de estudo non sexa Júpiter, tecnicamente é máis fácil que as sondas orbiten ao redor deste xigantesco planeta e, na medida do posible, achéguense de cando en vez a Europa. Así, a NASA calculou que se poderá circular 45 veces preto de Europa a unha altura de 25 km.
Buscar vida en Marte e Europa é como buscar lentes nos lugares máis superficiais da casa. Aí miramos porque son os candidatos máis próximos. Outra opción é buscar planetas que poidan ser adecuados paira a vida en todo o universo. Nos últimos anos, especialmente desde a posta en marcha do telescopio Kepler, atopáronse centos de planetas fose do Sistema Solar. Concretamente, o planeta 2.073, tal e como aparece na web exoplanet.eu o 10 de febreiro. Por outra banda, co telescopio Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) que se lanzará en 2017 espérase que este número aumente considerablemente. Aínda que tanto Kepler como TESS axudan a atopar datos sobre exoplanetas, ofrecen pouca información sobre a habitabilidade. Paira iso, está planificado o lanzamento do telescopio Webb paira 2018. Esta sonda axudará a estudar a estrutura atmosférica dos exoplanetas e poderá ser utilizada paira localizar gases relacionados coa vida, como o metano. Por tanto, coa utilización conxunta de TESS e Webb espérase atopar un gran número de exoplanetas aptos paira a vida.
Pero, cales son as condicións adecuadas paira a vida? En base á bioquímica que coñecemos, mencionamos que a auga é imprescindible. Tamén son obrigatorios o carbono, o hidróxeno, o osíxeno e o nitróxeno. Pode ser vivo sen estes elementos? Hai científicos que propoñen que si, substituíndo a auga por amoníaco ou o carbono por silicio. A ausencia de seres baseados neste tipo de bioquímica no noso planeta non significa que non poida estar noutro lugar. Como buscar aquilo que non sabemos nin como é? Estes científicos afirman que teoricamente habería que estudar estes posibles ciclos biolóxicos paira poder buscar as súas pegadas no espazo. Sería buscar lentes que nunca vimos. Ou quizais máis directamente buscalas sen saber que son as lentes.
Habemos visto que na Terra é difícil atopar un lugar sen vida, xa que hai algunha bacteria que ten o recuncho máis duro. E fóra da Terra non hai candidatos paira dar aloxamento a algún ser vivo. Procura iniciada. Onde están as lentes?
Bibliografía
