Bardenas no medio da contradición

2001/04/29 Mendiburu, Joana - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa

• Botanika
• Ingurumena

A desaparición da vexetación, a erosión produce formas estrañas.

Idoia Zabaleta

Pero bo, o espazo protexido que ultimamente vai da palabra á boca son as Bardenas, porque por unha banda, a UNESCO acabará outorgando o título de reserva da biosfera e por outro, porque a polémica sobre o campo de tiro está a lume de biqueira. Que coñecendo ben este espazo único e coñecendo o punto de vista de moitas persoas, cada un saque as súas conclusións.

Aínda que nunca estivo nas bardenas, enlaza varias palabras con esta zona: Deserto europeo, paisaxes espectaculares, zona seca de Navarra, parque natural, zona de tiro... A esta longa lista, a partir de maio, hai que engadir o título de reserva da biosfera que outorga a UNESCO. E aínda que moitos dos seus habitantes mostraron a súa oposición, seguirán sendo campo de tiro. Pero non confundamos todo e empecemos desde o principio.

As Bardenas son una zona seca de 41.850 hectáreas que ocupa as terras de Navarra e Aragón. Situada entre os ríos Aragón e Ebro, realiza precipitacións escasas e irregulares. No inverno as temperaturas son baixas e moi altas no verán e os fortes ventos acentúan a evaporación.

As bardenas repártense entre a Bardena Branca e o Negro. As Bardenas Brancas, situadas no centro, presentan unha cor esbrancuxada pola pintura e o yeso e una vexetación relativamente reducida. A erosión xerou espectaculares paisaxes de planicies e cimas singulares. Na Bardena Negra predomina a arxila vermella e a calcaria no lado sur e a vexetación é moito máis abundante. Outras dúas zonas con entidade propia son Landazuria e a chaira das Bardenas.

Nas bardenas pódense ver espectaculares imaxes. Isto é só uno dos exemplos.

A influencia humana é tamén notable, sobre todo na paisaxe, xa que das 42.000 ha aproximadamente o 54% destínanse á agricultura. Segundo Alejandro Urmeneta, biólogo do Parque Natural, "en máis do 90% das parcelas de uso intensivo, o cereal seméntase cada dous anos en lugar de sementar anualmente, polo que se pode dicir que existe una agricultura extensiva". O outro uso principal é a cría extensiva de vacún. En consecuencia, a extensión da vexetación das Bardenas limitouse a zonas de difícil laboreo, grandes cárcavas.

A maioría das plantas locais han adaptado o ciclo ás precipitacións que realiza na primavera e outono. A súa vexetación componse principalmente de plantacións de romeus e tomiños e de esparto. Os piñeirais atópanse principalmente nas patas que rodean a Bardena Negra.

A comunidade zoológica, adaptada a esta vexetación, non é moi rica, pero son de gran interese natural. Os mamíferos máis abundantes son coellos, raposos e xabarís. En canto ás aves, pódense atopar, por exemplo, o bosquete, a pispoleta de chourizo, a aleta, a aguia real, o alimoche, o falcón, o mozolo moteado e o cimarrón negro, todos eles protexidos pola lexislación.

Por último, cabe destacar desde o punto de vista xeolóxico a calidade das paisaxes das Bardenas. Ao non existir outras zonas destas características máis ao norte de Navarra, trátase dunha zona de gran valor observada desde Europa Central.

Pola súa singularidade faunística e florística, é fácil comprender a adopción de medidas de conservación deste hábitat singular e do recurso biolóxico. Este territorio recibirá en 1999 a declaración de parque natural e o título de reserva da biosfera que outorga a UNESCO en maio.

Exemplo claro de zona seca das bardenas.

As funcións de declarar 39.263 hectáreas de Parque Natural das Bardenas correspondían á Comunidade das Bardenas, quen elaborou un plan de ordenación dos recursos naturais e fíxoo chegar ao Goberno de Navarra. Así nace en 1999 o Parque Natural das Bardenas. Con esta denominación preténdese protexer un bo exemplo das estepas do norte de España e do val central do Ebro. Así mesmo, preténdese protexer a vexetación destas estepas, xa que a maioría das especies vexetais son prioritarias na clasificación europea. Tamén se pretende protexer a fauna esteparia e as poboacións de rapaces.

En maio a UNESCO outorgaralle o título de Reserva da Biosfera que concede atendendo aos valores naturais e ás necesidades e usos do ser humano. O título outórgase a zonas con usos sustentables e que poden servir de exemplo paira outros ámbitos.

O papel dos xestores de zonas protexidas adoita ser adoptar as medidas adecuadas paira asegurar a conservación da natureza, pero a miúdo son demasiado duras paira uns e demasiado flexibles paira outros. É o punto de partida da maioría das críticas.

Obxectivos e críticas

En palabras do biólogo do Parque Natural, uno dos obxectivos que se persegue coa xestión deste espazo é “poder compaxinar todos os usos de forma simultánea e adecuada. A agricultura, a caza, a pesca, o turismo, a enerxía eólica, a enerxía solar e o campo de tiro que se puxo en marcha en 1951".Doutra banda, a finais dos anos 80 e principios dos 90, e máis agora con novas figuras de protección, tanto na xestión da zona como nas actividades que se realizan na mesma, preténdese impulsar a conservación da natureza. Entre outras cousas, en liña coa política agrícola europea, preténdese que esta actuación teña cada vez máis en conta a conservación. En palabras de Iñigo Petri, da asociación Gurelur, co novo nomeamento "non se alterou a reivindicación maioritaria da poboación navarra, pero se renovou, porque queremos que a zona de tiro e Eguaras intégrense no parque natural". Con todo, Petri cre que hai que ter claro que o problema dos militares non debe conseguir cubrir o resto de problemas. "Hai que pór límites á gandaría, á caza e ao turismo que creceu moito para que as Bardenas consérvense adecuadamente".

As bardenas deron moito que falar e, ao parecer, seguen sendo testemuñas de moitas polémicas. Dicir como terminará todo non é fácil, pero na longa historia das Bardenas non esquezas as dúas citas seguintes: este mes a UNESCO entregaralle o título de reserva da biosfera e en xuño finalizará o aluguer da zona de tiro.

Publicado no suplemento Natura de Gara.