Diarreas

1994/06/01 Agirre, Jabier - Medikua eta OEEko kidea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Osasuna

Cando o neno, e sobre todo o lactante, ouve ter diarreas, valora o médico e o pai do neno o mesmo? A miña resposta é negativa e por iso vou tentar definir o cadro por diante de todo.

Que son as diarreas?

É máis importante definir a definición do que se cre, xa que moitas veces o feito de que as feces sexan máis acuosos ou máis brandos que os convencionais pode facer que os pais se preocupen sen demasiado motivo. Normalmente as feces dun neno criado con peito teñen un aspecto cremoso, lixeiramente líquido, mentres que os de alimentación con leite de farmacia son aparentemente máis consistentes.

Antes de que o médico indique que hai diarreas, valorará a consistencia das feces e o número de veces que o neno o fixo ao día. Tampouco faltará algunha outra característica do transtorno intestinal, como a dor abdominal, polo que o neno pode estar nervioso, chorando e sen apetito. Os vómitos tamén aparecen con bastante frecuencia, o que nos indica que o estómago tamén está confuso. Trátase dunha gastroenterite que afecta simultaneamente ao estómago e ao intestino. O cadro pode ser máis grave e as razóns son moi diferentes.

No caso de nenos máis curvos e adultos, as diarreas adoitan ser automugadas, pero nos lactantes deben ser consideradas como cadros graves polo posible risco de deshidratación.

Que produce diarrea?

Como se comentou anteriormente, as causas das diarreas poden ser moitas e moi diferentes, pero a máis frecuente é a presenza dalgún erro ou hancascarización na alimentación (por exemplo, comida fóra do habitual), o que provocará una esaxeración. Normalmente estes casos adoitan ser lixeiros.

A causa da diarrea aguda noutras ocasións é a inflamación inespecífica da mucosa gastrointestinal ou una inflamación con causa infecciosa. Deles, os máis frecuentes son os virus (microorganismos de moi pequeno tamaño). Os virus son resistentes aos antibióticos, polo que a terapéutica non ten un papel neste sentido. As diarreas infecciosas bacterianas son menos frecuentes: son máis evidentes en sintomatología e dependendo das características do cadro, os síntomas e a duración do cadro, o médico solicitará un cultivo bacteriológico das feces (coprocultivo) paira detectar a presenza dalgún xerme. Una vez comprobado isto, o pediatra recetará o tratamento antibiótico adecuado naqueles casos nos que sexa necesario.

En menos ocasións obsérvanse diarreas provocadas por cheque intestinal (por exemplo, a musculatura lamblia) que, a pesar da súa rareza, provocan nas gardarías grandes endredos.

As infeccións alleas ao aparello dixestivo tamén poden producir diarreas. Por iso, e a modo de exemplo, non sorprenda que un neno acuda á consulta por causas descendentes (con ou sen febre) e que o diagnóstico pediátrico sexa una otitis, é dicir, una inflamación do oído medio ou una infección da cavidade posterior da membrana tímpano. Dise que este tipo de diarreas son parenterales, é dicir, orixinalmente producidas fóra do aparello dixestivo.

A diarrea pode deberse á administración de certos fármacos ou medicamentos. Entre estes medicamentos hai que mencionar algúns antibióticos, xa que ademais de eliminar os xermes nocivos, destrúen outros xermes beneficiosos que axudan á dixestión dos alimentos. Desta forma alterarase o ecosistema intestinal dando lugar a unha situación denominada desbacteriosis.

Hai causas máis estrañas, das que pensará o médico, una vez descartadas as máis frecuentes.

E paira terminar de aclarar as cousas, talvez tiñas en conta que ese bo lector referinme até agora a diarreas agudas. Esta denominación de agudos atribúese a unha duración inferior a catorce días, normalmente a que se inicia de forma brusca, podendo producirse nalgúns casos vómitos e febre. Este tipo de diarrea é a máis frecuente en nenos menores de tres anos.

Que hai que valorar na diarrea aguda?

Aínda que sexa brevemente, convén informar os pais dunha serie de síntomas e signos que, á vista da gravidade da situación e da necesidade ou non de tratamento por parte do pediatra, valorarán mellor. A existencia de febre e a contía, o soño (sobre todo si é especial e habitual), a falta de apetito (que pode chegar a ser total) son os datos que o pediatra valorará detalladamente.

Se o neno toma peito, tamén son importantes os medicamentos que toma a nai. Tamén os novos alimentos que recentemente se introduciron na dieta do neno.

Outros factores a ter en conta son o contacto coa persoa afectada por unha infección gastrointestinal, a coincidencia da diarrea cunha viaxe e a utilización de auga distinta á utilizada habitualmente na alimentación do neno.

Todos estes datos son de gran utilidade paira o pediatra, así como outros que este poida solicitar en cada caso, paira iniciar o tratamento da resolución do cadro o máis axiña posible. O uso inadecuado de dietas secantes durante demasiado tempo, así como a administración prematura ou innecesaria de medicamentos ao neno, pode converter una diarrea aguda leve nunha diarrea de longa duración con todos os efectos adversos que iso leva.

Como tratar a diarrea?

Aínda que non quede claro, a primeira lei de ouro indica que a administración de medicamentos, se fose necesario, é un traballo exclusivo do pediatra. Con todo, a nai ten algo que facer antes de acudir ao médico, se o cadro empeza bruscamente e as feces son repetidamente brandos.

A complicación máis grave das diarreas é a deshidratación, perda de líquidos, e a consecuente perda de electrolitos (cloro, sodio, potasio, etc.) que afecta de forma inmediata ao estado xeral do neno. A deshidratación foi durante moitos anos a causa máis frecuente de hospitalización de lactantes. Hoxe, afortunadamente, esta situación vese moito menos nas familias grazas á educación paira a saúde (e aos consellos dos pediatras).

No entanto, é conveniente que os pais coñezan os primeiros síntomas de deshidratación e no caso de que aparezan, acuda inmediatamente ao servizo de urxencias. Pero coñecer a forma de previla é aínda máis interesante. Sempre se mencionou o signo de engúrraa ou do pliegue, que se di cando persiste engúrraa adquirida cos dedos na pel do ventre. Pero antes dese signo hai outro que hai que coñecer: a sequedad das mucosas, que se manifesta sobre todo na lengüeta do neno, que se volve máis basta e áspera cando se toca. Noutras palabras, a deshidratación primeiro tócase e despois vese.

Existen no mercado diferentes marcas de disolución paira rehidratar ao bebé por boca. O pediatra indicará sempre cal é a máis adecuada paira o neno, así como a cantidade de auga a utilizar en cada caso e as cantidades a ofrecer ao neno.

Ademais da rehidratación, e a pesar da importancia do devandito, a principal preocupación dos pais é a alimentación. Como neste traballo non é posible citar e explicar todos os casos posibles, vou resumir brevemente as ideas principais.

• No caso dun neno que só toma peito, convén seguir lactación, a pesar de que o azucre máis importante do leite pode chegar a ser malabsorbido durante unha tempada.
• Nos nenos que só toman leite artificial, e atendendo á gravidade do cadro, algúns recomendan o leite sen danos durante vinte e catro horas paira continuar co leite de fórmula tradicional.
• Aínda se dubida de que os alimentos secantes utilizados habitualmente no caso da diarrea aguda, como arroz, zanahoria, mazá, plátano ou limón, teñen un grao exacto de digestibilidad. No entanto, a súa utilización por un período de tempo superior a cinco ou oito días é un aspecto a valorar positivamente, xa que con frecuencia a diarrea alargouse.

En calquera caso, demostrouse claramente que no caso da diarrea a alimentación é continua, ou mellor devandito que é conveniente una alimentación continua, xa que é a mellor vía paira evitar o risco nutricional e a pantasma da deshidratación.

Todo o devandito debe considerarse como una norma xeral, xa que, como di o proverbio, “non hai enfermidade, senón enfermos”, e por iso sempre hai que individualizalo, cada caso (é dicir, cada neno, cada familia, etc.) analizando e adoptando as medidas necesarias e recomendándoas (ver esquema).