Birziklatzearen aurpegiak

Plastikozko produktuek edo material horrekin bildutakoek jaso duten ingurumenarekiko ospe txarra areagotzen ari den bitartean, paperezko produktuen edo paperez bildutakoen ospea hazten ari da, plastikoa ez bezala papera berriztagarria eta biodegradagarria baita. Aldi berean, plastiko birjinak birziklatutako plastikoekin ordezkatzen ari dira pixkanaka, birziklatutako materialak erabiltzea ingurumenarekiko ardurarekin eta hondakinen berreskuratzearekin lotzen baita. Horri lotuta, Europar Batasunak (EB) helburu berriak ezarri ditu material birziklagarrien erabilera sustatzeko, baita elikagaiak ontziratzeko materialen birziklapena sustatzeko ere: merkaturatzen diren plastikozko ontzi guztiek berrerabilgarriak edo birziklagarriak izan behar dute 2030erako; EBn sortzen diren plastiko-hondakinen erdia baino gehiago birziklatu beharko da 2025erako; edariak saltzeko polietileno tereftalatoz (PET) egindako botiletan, % 25a birziklatu beharko da 2025etik aurrera, eta beste mota batzuetako plastikoz egindako edarientzako botiletan, %30, 2030etik aitzinera.

Beraz, esan daiteke berrerabiltzea eta birziklatzea jasangarritasunarekin lotu daitezkeela, horiei esker natura-baliabideak gutxiago ustiatzen baitira, eta zabor-pilaketa murriztu. Jakinekoa da, ordea, materialetatik substantzia kimikoak migratzen direla, eta sustantzia-mota horien migrazioa areagotu egiten dela material birziklatuak erabiltzen direnean.

2. irudia. Birziklatutako eta birziklatu gabeko (birjina) materialetatik ontziratutako edarira nahi gabe eta nahita gehituriko substantzien migrazioa. Arg. Iraia Etxabide Etxeberria

Substantzia (NGS) horietako batzuk nahita gehitzen zaizkio materialari; adibidez: lubrikatzaileak, materiala errazago prozesatzeko, eta egonkortzaileak, materiala degradaziotik babesteko. Substantzia horien erabilera arautua dago. Beste substantzia batzuk, aldiz, nahi gabe gehitzen zaizkio materialari (NGGS). Talde horretan daude, besteak beste, produktuaren fabrikazioan eta birziklapenean materialaren degradaziotik sortutako substantzia kimikoak, eta ontziratutako produktutik (elikagaiak; ahoa garbitzeko, higiene pertsonaleko eta etxea garbitzeko produktuak; kosmetikoak) ontziak xurgatutako konposatuak. Substantzia horietatik aunitz ez daude araututa (ezer gutxi dakigu haien toxikotasunaz, edo ezer ez). Ikusi da substantzia-motaren, migratutako kantitatearen eta kontsumo-mailaren arabera, konposatu horiek arrisku larriak eragin ditzaketela gizakion osasunean. Beraz, material birziklatuak erabiltzean, ezinbestekoa da haien aplikazioa kontuan hartzea, batez ere materialak giza osasunerako kaltegarriak izan daitezkeenean. Horren adibideetako bat izan daiteke ontziratutako elikagaien bidez bilgarritik askatutako substantzien kontsumoa (2. irudia).

Erosten ditugun elikagai ia gehienak ontziratuta daude. Jakiekin zuzenean kontaktuan dauden ontziak (ontzi primarioak) besteak beste kartoiz, plastikoz, beiraz, aluminioz eta horien konbinazioz eginak daude, eta material horien prozesatzearen, propietate fisiko-kimikoen, ontziratu nahi den janariaren propietateen eta legedien arabera, elikagaiak ontziratzeko material egokienak aukeratzen ditu elikagaien industriak. Horietatik, papera, kartoia, plastikoa eta beira dira erabiltzen diren gehienak,eta erabilera bakarra ematen zaie gehienetan.

Beirazko ontziak birziklatzean ez bezala, plastikozko eta paperezko ontziak birziklatzean materialetan aldaketa kimikoak gertatzen dira pixkanaka-pixkanaka (degradazioa, konposatu kimikoak apurtzea eta abar), eta, ondorioz, NGGSen presentzia ugaritzen da. Ikusi dute (birziklatutako) beirazko ontzietatik substantzia kimiko gutxiago eta mota gutxiagotakoak migratzen direla birziklatutako plastiko eta paperezko ontzietatik baino. Horren zergatietako bat da beira behin eta berriz birziklatuta ere materialaren berezko propietateak eta purutasuna ia ez direla aldatzen. Beste zergatietako bat da, beiraren zabor-bilketan ez bezala, plastikozko ontzien eta paperaren gaikako bilketan produktu ezberdinak (garbiketarako produktuak, kosmetikoak, elikagaiak, eta abar) ontziratzeko plastiko ezberdinez egindako ontziak edota paper-mota ezberdineko zaborrak elkarrekin biltzen direla (janariarekin kontaktuan egon den papera, egunkariak, aldizkariak, kartoia, eta abar) (3. irudia). Horrek kutsadura gurutzatua areagotzen du, eta, beraz, birziklatutako plastikozko eta paperezko materialetan NGGSen presentzia handiagoa da.

3. irudia. Gaikako zabor-bilketan, elikagaiekin kontaktuan egondako ontziez gain, elikagaiak ez diren beste produktu batzuekin kontaktuan egondako zaborra ere biltzen da. Arg. Iraia Etxabide Etxeberria

Oro har, plastikozko ontzietatik paperezko ontzietatik baino substantzia gutxiago migratzen dira, paperak egitura porotsua baitu. Batzuetan, paperezko ontzien barrualdean plastikozko geruza fin bat jartzen da konposatu gutxiago migratzeko. Hala ere, kontuan eduki behar da plastikozko geruza horretatik ere konposatu kimikoak aska daitezkeela. Adituek ikusi dutenez, plastiko-motaren arabera, substantzia kimiko horien migrazioa hobeto kontrolatu daiteke. Adibidez, polietileno (PE) plastikoak hesi-funtzio eskasagoa du PET plastikoak baino. Bestetik, ikusi da ontziratu gabeko elikagaiak biltzeko materialetatik (adibidez, sagarrak eramateko paperezko erretiluak) eta ontzi sekundarioetatik (ontzi primarioak ontziratzeko ontziak) konposatu kimikoak elikagaira migratu daitezkeela.

Halaber, ontziratutako elikagaiaren konposizioak (koipe/ur kantitatea, azidotasuna), materiaren egoerak (solidoa, likidoa) eta biltegiratze-kondizioek (tenperatura, denbora, argiaren esposizioa) eragin nabarmena dute konposatu kimikoen migrazioan. Oro har ikusi da elikagaiak zenbat eta gantz gehiago izan, biltegiratze-tenperatura zenbat eta handiagoa izan eta biltegiratze-denbora zenbat eta luzeagoa izan, elikagaira migratutako substantzia-kopuruak gora egiten duela (4. irudia).

4. irudia. Elikagaiaren konposizioak eta biltegiratze-kondizioek eragina dute ontzitik elikagaira migratutako substantzia kimikoen motan eta kantitatean. Arg. Iraia Etxabide Etxeberria

Beraz, kontuan izanda guk egindako erosketek zer ingurumen-inpaktu duten eta jakinik egunero hainbat iturritako substantzia kimikoen eraginpean gaudela (ontzietatik elikagaietara migratutako substantziena adibide bat da), argi dago jasangarritasuna eta segurtasun kimikoa batera landu behar direla, natura zaintzeko eta materialetan dauden konposatuen presentzia, migrazioa eta kontsumoa arintzeko. Hori kontuan izanda, zer egin dezakegu elikagaien ontziratzeari lotuta helburu horiek lortzeko?

5. irudia. Elikagaien-industriak, bilgarrien industriak eta birziklatze-industriak hainbat neurri har ditzakete substantzia kimikoen presentzia eta migrazioa murrizteko. Arg. Iraia Etxabide Etxeberria

Alde batetik, elikagai-industriak, bilgarrien industriak eta birziklatze-industriak zenbait neurri har ditzakete (5. irudia). Hauek, besteak beste:

- Berrerabil daitezkeen ontziak erabiltzeko aukera eskura jarri (adibidez, pisura erosteko aukera eman).

- Ontziratze-materialetan gehigarri gutxiago (eta mota gutxiagotakoak) erabili.

- Ontzia erakargarriagoa egiten duten pigmentuen erabilera murriztu. Izan ere, pigmentuen presentziak materiala birziklatzeko ziklo-kopurua murrizten du, eta substantzia horietako batzuk toxikoak direla frogatu da.

- Ontzia berrerabiltzeko eta birziklatzeko diseinatu. Horretaz gain, ontziaren eta elikagaiaren bolumenaren arteko erlazioa murriztu.

- Janariarekin kontaktuan egongo den ontziaren aldea material birjinarekin edo hesi-efektu hobea egiten duten materialekin egin, eta gainerako geruzak material birziklatuz (batez ere paperezko bilgarrietan).

- Ontzia zaborretara botatzean, zein ontzitara bota behar den garbi irudikatzen duen ikurra jarri. Horrela, kutsadura gurutzatua murrizten da, eta material gehiago berreskuratzen da birziklatzeko. Modu horretan, aukera gehiago dago materiala berriro ere elikagaiak ontziratzeko erabiltzeko.

- Zaborra gaika biltzeko sistemak hobetu, eta birziklatzeko zabor edukiontzietan elikagaiekin kontaktuan egon diren materialak bakarrik bildu. Posible bada, elikagaien ontziak kosmetiko eta higiene produktuak gordetzen dituzten ontzietatik banandu.

- Birziklatze-prozesuak optimizatu. Ikusi denez, deskontaminazioa eta garbiketa-prozesuak hobetuz, lor daiteke birziklatutako materialean NGGSen presentzia murriztea.

6. irudia. Neurri hauek har ditzakete kontsumitzaileek substantzia kimikoen presentzia, migrazioa eta kontsumoa murrizteko. Arg. Iraia Etxabide Etxeberria

Bestetik, berriz, kontsumitzaile gisa, iradokizun hauek har ditzakegu kontuan substantzia kimikoen presentzia, migrazioa eta kontsumoa murrizteko (6. irudia):

- Ontziak berrerabili. Beirazkoak badira, hobeto.
- Berrerabil daitezkeen ontzietan dauden produktuak erosi. Horrelakorik ez badago, birziklagarriagoak diren materialez egindako ontzietan dauden produktuak erosi. Adibidez, PET plastikoaren birziklapen-prozesua garatuago dago beste plastikoena baino (hala nola PErena).
- Pigmentu gutxiko ontziak eta ahalik eta material gutxienekin ontziratutako elikagaiak erosi.
- Aukeratu erosketa-egunetik hurbilen ontziratu den produktua. Horrela, elikagaia ontziarekin kontaktuan ahalik eta denbora gutxien egon dela ziurtatu dezakegu.
- Elikagaiak uretatik pasatu jan edo janaria prestatu aurretik.
- Ontziak hustu eta uretan pasatu birziklatzeko zaborrontzira bota aurretik.
- Elikagaien ontziak berrerabili/birziklatu nahi badira, janaria gordetzeko bakarrik erabili.

 Nahiz eta gaur egungo bizimoduagatik gizakia iturri ezberdinetatik datozen konposatu kimiko ugariren eraginpean egon, ikerketek frogatu dute neurri eta ohitura batzuk hartuz substantzia horien presentzia, migrazioa eta kontsumoa murriztu daitezkeela, aldi berean ingurumena kontuan hartuta. Argi dago aldaketak behar direla eta guztiok ere aldaketa horien parte izan behar dugula. Beraz, kontsumitzaile gisa, arduraz erostea eta sortutako zaborra behar bezala birziklatzera botatzea dagokigu. Horretan, garrantzitsuena da erosteko ohiturak aldatzeko gogoa erakustea, eta aldaketak banan-banan egitea.

BIBLIOGRAFIA

Aurisano, N., Weber, R., Fantke, P. (2021). Enabling a circular economy for chemicals in plastics. Current Opinion in Green and Sustainable Chemistry, 31, 100513.

Cabanes, A., Fullana, A. (2021). New methods to remove volatile organic compounds from post-consumer plastic waste. Science of the Total Environment, 758

Cecon, V. S., Da Silva, P. F., Curtzwiler, G. W., Vorst, K. L. (2021). The challenges in recycling post-consumer polyolefins for food contact applications: A review. Resources, Conservation and Recycling, 167, 105422.

Dey, A., Dhumal, C. V., Sengupta, P., Kumar, A., Pramanik, N. K., Alam, T. (2021). Challenges and possible solutions to mitigate the problems of single-use plastics used for packaging food items: A review. Journal of Food Science and Technology, 58(9), 3251-3269.

EC consumer survey. (2021). New consumer survey shows impact of COVID-19. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_1104

Eriksen, M. K., Christiansen, J. D., Daugaard, A. E., Astrup, T. F. (2019). Closing the loop for PET, PE and PP waste from households: Influence of material properties and product design for plastic recycling. Waste Management, 96, 75-85.

Geueke, B., Groh, K., Muncke, J. (2018). Food packaging in the circular economy: Overview of chemical safety aspects for commonly used materials. Journal of Cleaner Production, 193, 491-505.

Groh, K. J., Geueke, B., Martin, O., Maffini, M., Muncke, J. (2021). Overview of intentionally used food contact chemicals and their hazards. Environment International, 150, 106225.

Hahladakis, J. N., Velis, C. A., Weber, R., Iacovidou, E., Purnell, P. (2018). An overview of chemical additives present in plastics: Migration, release, fate and environmental impact during their use, disposal and recycling. Journal of Hazardous Materials, 344, 179-199.

Horodytska, O., Cabanes, A., Fullana, A. (2020). Non-intentionally added substances (NIAS) in recycled plastics. Chemosphere, 251.

Ibarra, V. G., de Quiros, A., Losada, P. P., Sendon, R. (2018). Identification of intentionally and non-intentionally added substances in plastic packaging materials and their migration into food products. Analytical and Bioanalytical Chemistry, 410(16), 3789-3803.

Ibarra, V. G., Sendon, R., Bustos, J., Losada, P. P., de Quiros, A. (2019). Estimates of dietary exposure of spanish population to packaging contaminants from cereal based foods contained in plastic materials. Food and Chemical Toxicology, 128, 180-192.

Morseletto, P. (2020). Targets for a circular economy. Resources, Conservation and Recycling, 153, 104553.

Nemat, B., Razzaghi, M., Bolton, K., Rousta, K. (2019). The role of food packaging design in consumer recycling Behavior—A literature review. Sustainability (Basel, Switzerland), 11(16), 4350.