CO2 et ao.

2009/06/01 Kortabitarte Egiguren, Irati - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ingurumena
• Klima

(Foto: ONEO 2/350RF)

A atmosfera terrestre está formada por varios gases. Os principais gases son o nitróxeno (78%) e o osíxeno (21%). Este seis gases de efecto invernadoiro atópanse en pequenas cantidades: CO 2, 378 ppm e CH 4 a 1.774 ppb. É dicir, si tómase un litro de atmosfera e divídese nun millón, o CO 2 dividiría en 378 partes, mentres que o metano só alcanzaría 1.774 de cada mil millóns de partes. Ocupan por tanto una parte moi pequena da atmosfera. Con todo, a pesar de que desde o punto de vista volumétrico maniféstanse en concentracións moi baixas, teñen una gran influencia sobre o efecto invernadoiro. De feito, os gases de efecto invernadoiro absorben os raios infravermellos que emite a superficie terrestre e non lles deixan escapar. Desta maneira, a Terra vaise quentando. E entre os gases de efecto invernadoiro, o CO 2 é o rei de todos.

Poder calorífico

Paira comprender por que se fala tanto do CO 2 hai que entender como se mide a influencia de cada gas. Prever a influencia de cada gas non é tarefa fácil. Os meteorólogos utilizan, en xeral, dous conceptos: a capacidade de quecemento global (global warming potential en inglés, GWP) e a radiación (radiative forcing). O potencial de quecemento global é un índice que representa a influencia dunha sustancia no quecemento global. Este índice calcúlase tomando como referencia o quecemento producido pola cantidade de dióxido de carbono na mesma masa (a CO 2 asígnaselle o valor 1). Representa a importancia relativa dos gases de efecto invernadoiro respecto de CO 2 nun período de tempo determinado. Nun período de tempo dado, xa que non todos os gases permanecen igual na atmosfera. Así, o poder calorífico depende da capacidade do gas paira absorber a radiación infravermella e do tempo que permanece na atmosfera. Por exemplo, nun período de 20 anos, o quecemento que pode producir un quilogramo de metano equivale a 62 quilogramos de dióxido de carbono, mentres que nun período de 100 anos equivale a 21-23 quilogramos de dióxido de carbono.

Con todo, ademais da capacidade de quecemento global, hai que ter en conta a cantidade destes gases na atmosfera. De feito, o potencial de quecemento do metano é 21 veces superior ao do dióxido de carbono, tomando como referencia o período de 100 anos. Con todo, tendo en conta que a concentración de CO 2 é moito maior que a do metano, obsérvase que realmente o efecto do metano sobre o cambio climático é menor que o de CO 2. Non digamos no caso de SF 6. Ten un GWP 22.000 veces superior ao CO 2, pero apenas existe. Por tanto, a súa incidencia é moi baixa respecto de CO 2. En xeral, é o caso dos gases fluorados (HFC, CFC e SF 6). O GWP total destes gases é elevado e a súa concentración é baixa. Con todo, os gases permanecen na atmosfera durante moito tempo.

A imaxe superior mostra a radiación solar que chega á superficie terrestre e a radiación infravermella que se expulsa. Máis abaixo atópanse os espectros de absorción de gases de efecto invernadoiro. Os espectros de absorción de cada gas dependen das súas características químicas. Como se pode apreciar na figura, o vapor de auga é o gas invernadoiro máis importante na atmosfera actual (analizando unicamente o espectro de absorción), seguido do dióxido de carbono e seguido do resto de gases.

Por tanto, a acción de radiación é una unidade máis coherente que a capacidade de quecemento global. En efecto, esta unidade, ademais do poder calorífico de cada gas, ten en conta a concentración de cada un deles e as fluctuaciones que ao longo dos anos producíronse. Así, a cada gas asígnaselle un valor. Se este valor é positivo, adóitase dicir que estas moléculas de gas tenden a quentar a superficie terrestre, e si é negativo, a arrefriarse. Por suposto, todos os gases mencionados anteriormente son positivos. En definitiva, a acción de radiación mide a variación bruta do fluxo enerxético da tropopausa. É dicir, mide o desequilibrio entre a entrada á atmosfera e a saída da atmosfera mediante a unidade W/m 2. Estes desequilibrios poden deberse, entre outros, a cambios na concentración de gases de efecto invernadoiro.

Tendo en conta todos estes factores, ninguén cuestiona que o CO 2 prevaleza en todos eles. O CO 2 pode durar miles de anos na atmosfera, e en 100 anos só produce una cuarta parte do impacto que pode causar este gas.

"A concentración de CO 2 creceu espectacularmente nos últimos anos e, a pesar de que o aumento deste gas hase estancado, a temperatura global aumentaría ao non estar equilibrado o clima actual. Neste sentido, todos os modelos están de acordo", explica o físico da UPV Jon Saenz.

O "debate" do vapor de auga

(Fonte: IHOBE)

Ademais dos seis gases de efecto invernadoiro recoñecidos polo Protocolo de Kioto, existen outros, como o vapor de auga, que algúns expertos consideran o principal causante do efecto invernadoiro.

Paira Saenz esta cuestión da auga é una escusa. "Paira anular a importancia do CO 2 utilízanse en ocasións varios argumentos. É o caso do vapor de auga. A miúdo dise que o vapor de auga ten un efecto invernadoiro maior que o CO 2. O certo é que o vapor de auga dura moi pouco na atmosfera, 9 ou 10 días, segundo estimacións. Isto significa que una molécula de auga evaporada en Mongolia percorre varios quilómetros na atmosfera e logo desaparece por precipitación", afirma Saenz.

Ao arrefriarse parte do vapor de auga presente na troposfera se condensa formando pequenas pingas de auga. As nubes son conxuntos de pequenas pingas de auga.

Arun Kulshreshtha

"Coa instalación de mil millóns de centrais térmicas e a consecuente evaporación das augas, a concentración media de auga na atmosfera non varía. En función da temperatura, a concentración de auga está controlada pola ecuación Clausius-Clapeyron. Se a temperatura aumenta, acumúlase máis auga na atmosfera, polo que haberá máis vapor de auga. Con todo, se una molécula de auga, ou dez mil moléculas, ou dez mil millóns de moléculas excedentes, que ocorrerá? Chove durante dez días e con ela a auga desaparece da atmosfera. É dicir, en dez días desaparece. Cando falamos de clima falamos de períodos de cen anos. A aparición dun desequilibrio de dez días nese intervalo de tempo compensa. O GWP do vapor de auga non se calcula porque a súa duración é moi reducida no noso planeta e a concentración mantense aproximadamente constante, polo que non se ten en conta a radiación do vapor de auga", engadiu Saenz.

Por iso, o debate sobre os gases de efecto invernadoiro céntrase fundamentalmente nos gases de longa duración na atmosfera, sendo os máis importantes CO 2, CH 4, N 2 Ou e fluorados. E é que, en xeral, o 97% do efecto invernadoiro provócao. Por tanto, pódese afirmar sen dúbida que son os principais responsables do efecto invernadoiro.

Temos que recuperar o equilibrio

Una das maiores preocupacións actuais da nosa sociedade é o cambio climático. Os cambios que mostran diferentes modelos a nivel mundial e, sobre todo, a forma en que nos afectan, espertaron alerta nas nosas conciencias e lembráronnos que as nosas accións afectan, directa ou indirectamente, ao noso planeta neste complexo sistema.

M. Jos Iriarte Chiapusso. Palinólogo, Área de Prehistoria, Universidade do País Vasco

Estudos sobre a evolución do clima mostran que as variacións nas condicións climáticas producíronse ao longo de toda a historia da Terra, xa que todos os factores que inflúen no desenvolvemento do clima foron cíclicamente variables. Con todo, estas investigacións tamén puxeron de manifesto que, no momento en que se produciu o gran cambio económico que pasamos de ser cazadores/recolectores a ser produtores, empezamos a transformar o noso medio ambiente dunha maneira cada vez máis agresiva. Esquecemos que accións directas como a deforestación, a contaminación (augas, terras e atmosfera), a transformación masiva de espazos naturais, etc., teñen efectos indirectos importantes. Incluímos un novo elemento entre os factores que inflúen no equilibrio do noso planeta e debemos corrixilo. É difícil, pero a nosa obrigación é recuperar o equilibrio entre as nosas necesidades e a conservación da natureza. Non debemos esquecer que a vida no planeta depende dun conxunto de interaccións que nos afectan. A contribución de todos é fundamental e é imprescindible que os gobernos, especialmente os dos países máis desenvolvidos, establezan canto antes estratexias de acción comúns, fundamentais e necesarias paira o futuro da humanidade e do planeta Terra no seu conxunto.