A beleza é etéea e, con todo, podémola percibir

2004/05/23 Rementeria Argote, Nagore - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa

• Anatomia/Fisiologia
• Historia

Cando comezou o home a percibir a beleza dos oscurecimientos?

Quen diría que a filosofía e a neurología, aparentemente tan afastadas, necesitaban uns doutros? Pois si considérase a estética como tema, queda claro o vínculo que teñen ambas as ciencias. A estética é una das ramas da filosofía, estuda a beleza e a arte, e neste estudo é necesario coñecer como percibe o ser humano a estética mediante os avances da neurología.

É o que fixeron na Universidade das Illes Balears. De feito, utilizaron o magnetoencefalógrafo paira detectar a beleza en que parte do cerebro utiliza o ser humano. A oito mulleres, una a unha, ensináronlles pinturas de diferentes estilos: clásicas, abstractas, impresionistas, postimpresionistas e algunhas fotografías de contornas naturais e urbanas. Debían xulgar si a imaxe era bela ou non, e ao mesmo tempo o magnetoencefalógrafo destacaba a parte do cerebro que máis actividade tiña.

Grazas a estes experimentos descubriuse que a parte do cerebro encargada de percibir a estética ou beleza é a cortiza prefrontal. Vaia! En leste mesmo apartado procésanse procesos específicos do ser humano como a opinión, o pensamento crítico, a prudencia, a planificación de tarefas, etc.

As pinturas son máis que un conxunto de cores e imaxes.

Estas capacidades diferénciannos sobre todo do resto de primates. No cerebro fórmanse procesos moi complexos, como é o proceso de percepción da estética, paira o cerebro non é una tarefa fácil contemplar a beleza ou a arte, sen dúbida. Por tanto, non é casualidade que todos estes procesos prodúzanse na cortiza prefrontal.

Sendo a percepción da estética una capacidade específica dos seres humanos, chega á mente outra pregunta: desde cando o home é capaz de percibir a beleza? A resposta exacta a esta pregunta nunca se saberá, xa que é imposible saber por primeira vez cando un ser humano sentiu que era algo fermoso, pero os antropólogos tentan achegarse o máis posible a ese momento. E paira iso buscan obras de arte realizadas polo home antigo. De feito, a realización da obra de arte indica a súa capacidade paira ser contemplada posteriormente.

A aparición da arte supón un gran avance na evolución humana. Até entón buscábase a utilidade nas ferramentas, pero nun momento dado non era necesario dispor dunha ferramenta se era bela. Este paso débese a que o cerebro humano é capaz de percibir a estética. O ser humano tiña una sensación agradable ao ver un instrumento, unha paisaxe ou una imaxe, gozaba do que vía.

A medida que o cerebro humano evoluciona, nacen novos conceptos, como a arte.

Para que a contemplación da beleza fose agradable, esa sensación necesitaba un soporte físico, é dicir, o cerebro tiña que estar preparado paira iso. Non se sabe si a evolución do cerebro foi provocada por unha mera mutación xenética ou si era algo imprescindible. Con todo, este desenvolvemento cerebral foi o responsable da creación da arte.

Até hai pouco era difícil determinar cal era a obra de arte máis antiga, sobre todo porque a decisión dependía da fiabilidade da datación. Atopáronse máis dunha obra de arte de máis de 30.000 anos de antigüidade. Entre eles atópanse os gravados de 200 imaxes dunha cova de Cussac (Francia), os traballos pictóricos de Verona (Italia) e a imaxe atopada no val alemán de Ach, una figura humana tallada nun anaco dos dentes dun mamut.

Con todo, non hai dous anos, atoparon una obra de arte de 77.000 anos na cova de Blombos, na República Surafricana. Son dúas pedras vermellas de ocres con raias e triángulos tallados. Estas pedras demostran que o autor tiña capacidade de pensamento abstracto. Segundo os investigadores, estas pedras utilizábanse non só como adorno, senón tamén paira pintar corpos. Si é así, eles sabían sen dúbida que era a beleza.

O modelo de beleza cambia dunha cultura a outra e dunha época a outra.

Con todo, non se pode dicir que o concepto de beleza que tiñan eses seres humanos sexa o mesmo que o noso. A historia demóstranos que o modelo de beleza varía en función dos tempos, e non só o tempo, senón a cultura ten moito que dicir na hora de decidir que é fermoso e que non. E é que, aínda que fisiológicamente todo ser humano ten a capacidade de percibir a beleza, o concepto de estética apréndese en gran medida.

E a arte mesmo apréndese a contemplalo ou a contemplalo, como o resto de cousas. Por iso, parece que as mulleres que non tiñan estudos especiais no campo da arte foron elixidas paira este experimento das Illes Balears, porque querían definir o espazo máis esencial no proceso de recoñecemento da beleza, sen distorsiones no resto de espazos.

Publicado en 7K.