Rañaceos, onde está o límite?

2009/11/01 Rementeria Argote, Nagore - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Arkitektura
• Diseinua

(Foto: Joi Ito)

Burj Dubai está a realizar os últimos retoques. É o edificio máis alto do mundo, con máis de oitocentos metros de altura. Xunto a el quedaron pequenas as torres Petronas ou os xigantes Taipei 101. Paira facer una idea, Burj Dubai ten a altura da torre Eiffel sobre Taipei 101. Pero, até cando vai durar a hexemonía de Burj Dubai? Non moito se nos fixamos nos proxectos en marcha.

Dez anos despois, Burj Dubai quedará cuarto na lista de edificios máis altos. E nos tres proxectos que se adiantan queren superar os mil metros. O CTBUH (Consello de Edificios Altos e Hábitat Urbano) establece a altura oficial dos edificios, e na listaxe "20 máis altos en 2020" que publicou, aparecen en primeiro lugar a torre Nakheel de Dubai e outra torre de Arabia Saudita e Kuwait. O primeiro está en construción e os outros dous son só proxectos, pero proxectos sólidos, xa que foron incluídos na listaxe polo CTBUH.

Edificios de mil metros, un quilómetro de lonxitude. Non hai límites paira construír en vertical? Segundo o arquitecto Iñaki Aurrekoetxea, "non pode ser una cousa interminable, a construción sempre ten incapacidades e limitacións. A tecnoloxía avanza e iso dá máis capacidade, pero hai un límite". Aurrecoechea cre que Burj Dubai está preto da fronteira, "mil metros paréceme una barbaridade: mil metros é enorme". Aurrecoechea sinala como fito a "funcionalidade, comunicación e subministración" do edificio.

Borrador da torre Millenium realizado polo arquitecto Norman Foster (Tokyo, 1989). Esta torre é pioneira no deseño da cidade do edificio. Ed. : Foster+Partners.

O abastecemento de auga, o fluxo e a ventilación de augas limosas e limpas son una parte importante do deseño dun rañaceos e, como non, a comunicación. "Pensa que a xente ten que moverse dentro", di Aurrecoechea: "Cando un está no piso 300 e quere baixar, que debe facer? As comunicacións terminan sendo una gran parte das altas torres".

Atentados, terremotos e vento

O deseño da nova skyline de Nova York é o da imaxe, pero non parece que siga adiante. Ed. : Foster+Partners.

En 2001, o atentado contra as torres xemelgas do World Trade Center de Nova York puxo de manifesto que os edificios altos non estaban preparados paira situacións de emerxencia. "Eu creo que a urxencia é un fito. Imaxina que os bombeiros chegan a 50-60 metros, e a partir de aí todo é un milagre", di Aurrecoechea. Nas novas torres fíxose especial fincapé nos sistemas de emerxencia: habilitáronse ascensores especiais paira a evacuación, deseñáronse salas de uso en caso de incendio, pero a evacuación dun edificio destas características é moi complicada.

Una situación de emerxencia pode deberse a un atentado, incendio ou terremoto. En principio, un terremoto é especialmente perigoso paira o rañaceos; canto máis alto é o edificio, maior é o risco. Pero William F, responsable da enxeñaría estrutural de Burj Dubai. Baker afirma que un terremoto non afectaría gravemente a Burj Dubai: "Como na maioría dos edificios altos, o longo período de vibración de Burj Dubai e as vibracións de alta frecuencia dos terremotos son lixeiramente diferentes".

Con todo, o principal inimigo dos rañaceos é máis habitual que os terremotos. É vento. Segundo Aurrecoechea, "tanto paira construír como paira vivir: a presión de vento é moito maior que abaixo, e si abres a xanela, igual non podes pechala". Por iso, a partir de certa altura non se poden abrir as xanelas. "Ao final pode ser como una gaiola de cristal. Todo está pechado e a instalación debe funcionar de forma mecánica: ventiladores de ventilación, filtros, aire acondicionado, etc."

O arquitecto director biscaíño Iñaki Aurrecoechea (Zamudio, 1953) iniciou os estudos de Arquitectura en Madrid, pero en 1977 fíxoo en San Sebastián paira crear, xunto con algúns dos seus compañeiros, una habitación especial dependente da Universidade de Barcelona, que máis adiante sería a Escola de Arquitectura da UPV. IA + B (I. Aurrekoetxea e socios S.L.) dirixe o equipo de arquitectura e entre os proxectos que sacaron adiante están Isozaki Atea (en colaboración co arquitecto Arata Isozaki) e o planetario de Pamplona, por citar algúns. Os seus traballos están recollidos en diversas publicacións, tanto a nivel nacional como internacional, e recibiron numerosos premios e mencións especiais. ED. : Iñaki Aurrekoetxea.

A influencia do vento tamén se ten en conta no deseño estrutural dun rañaceos. O subdirector de Dubai, Greg Sand Burj, asegura que "no deseño da estrutura predomina a forza do vento. As probas realizáronse en túnel de vento, utilizando modelos de ventos que Burj Dubai terá que soportar ao longo da súa vida. O deseño inicial realizouse axustándose aos resultados das probas en túnel de vento".

Contra os movementos provocados polo vento e os terremotos, os edificios máis altos están dotados de grandes amortiguadores. Os máis comúns baséanse nunhas cargas que se deslizan sobre unha bandexa. Pero hai outros sistemas. O máis curioso é o sistema de amortiguación de Taipei 101: Trátase dun enorme contrapeso de 730 toneladas, una esfera formada por ferros metálicos, situada entre as plantas 88 e 92, e a máis sorprendente, puxérona á vista do público. Grazas a este enorme contrapeso, Taipei 101 pode soportar 200 quilómetros por hora de vento (paira combater os tifones de Taiwan) e un terremoto de forza 7 na escala de Richter.

Outra curiosidade relacionada con Taipei 101 é que ten o ascensor máis rápido do mundo, cunha distancia de 1.010 metros por minuto. É dicir, paira ascender até a planta 89 (382,2 metros) só require 22,7 segundos. Pero subir demasiado rápido pode causar malestar; un cambio brusco de presión, entre outras cousas, pecha os oídos. Por iso, o ascensor dispón dun sistema de regulación da presión atmosférica.

Limitacións urbanísticas

Ariadna Alvarez (Barcelona, 1967) é arquitecta e escritora. Cursou estudos básicos e doutoramento na Escola de Arquitectura de Barcelona. Especializouse en rañaceos. Publicacións periódicas en prensa e revistas especializadas. E publicou dous libros sobre arquitectura contemporánea: Rañaceos e Arquitectos de rañaceos .

Ao arquitecto Ariadna Alvarez parécenlle especialmente interesantes os rañaceos. Ademais do seu tema de investigación, publicou dous libros sobre rañaceos.

"Algúns rañaceos son clásicos da arquitectura moderna como a torre Hanckock de Mies ou de SOM, as torres Petronas de Pelli ou o Crysler ou o Rockefeller Center. Creo que son edificios moi interesantes como obras de arquitectura, mesmo porque son iconas, e porque ademais son obras de arte, esculturas xigantes".

A altura dos rañaceos paira Álvarez é un tema de reflexión. En canto á tecnoloxía, non ve límites á construción en vertical, polo momento, pero hai outra limitación, "que non interesa aos promotores de rañaceos: a urbanística". Nunha trama urbana, ademais da altura, hai que ter en conta outros factores como a anchura das rúas, a ventilación e, por suposto, a sombra que xeras na cidade. Alvarez opina que as normativas son necesarias porque "na cidade vive xente".

Con todo, considera que o rañaceos é un edificio do futuro, "si nunha cidade cada vez hai máis habitantes e non queres que a cidade creza en horizontal (quizais non hai sitio), a cidade ten que crecer en vertical con rañaceos. Pero é necesario un equilibrio: aínda que a tecnoloxía permíteche construír una casa de 500 metros, quizais non sexa conveniente chegar até ela. Hai que velo en cada caso".

Da mesma opinión é Iñaki Aurrekoetxea. En canto á posibilidade de construír rañaceos no País Vasco, refírese en primeiro lugar ao "equilibrio": "Necesítase equilibrio: altura, ocupación do terreo, poboación por metro cadrado, outras redes (luz, auga, rede de sumidoiros)... Todo isto debe estar en equilibrio aproveitando a terra que temos. Onde está o equilibrio? Está en altura, pero temos que ver até que punto”. Por suposto, en Euskal Herria non hai rañaceos xigantes. A máis alta é a Torre do BEC de Barakaldo, con 98 metros de altura, e ao cabo dun par de anos será a Torre Iberdrola de Bilbao, con 165 metros.

Quen

Aínda que a escusa paira facer este tipo de xigantes pode ser a falta de terra paira construír, detrás hai outras razóns. Segundo Iñaki Aurrekoetxea, "é un reto da tecnoloxía: podemos e ímolo a facer. Ao final é mercadotecnia". Ariadna Alvarez tamén está niso, "é una cuestión de imaxe". E engade dúas razóns, una económica, "a construción é máis cara, pero o beneficio que obtenes sobre o terreo é moito maior", e a outra, "é tamén una demostración de poder construír en altura. E é que, primeiro, Chicago e Nova York empezáronse a construír o edificio máis alto e logo Asia entrou no partido. E se te dás conta, detrás destes edificios hai empresas. Por tanto, tamén hai vontade de mostrar o poder económico da empresa".

O futuro dos rañaceos depende desta disputa e, nun futuro próximo, empresas e arquitectos manterán o reto de construír casas cada vez máis altas (centos de rañaceos en construción ou en proxecto).

Ariadna Alvarez clasifica como rañaceos de terceira xeración a algúns dos edificios que se están construíndo ou xa se construíron: "a tecnoloxía e a perspectiva de sustentabilidade xeraron rañaceos orgánicos, digamos, en comparación cos edificios de segunda xeración, construídos por arquitectos do movemento moderno e da xeración seguinte. Creo que os arquitectos contemporáneos han interiorizado outra forma de crear edificios: han interiorizado que a cidade debe ser tida en conta (con resultados diferentes), é dicir, que o edificio está nunha contorna urbana e debe responder a iso. Eu chámolles edificios de terceira xeración, entre os que se atopan Nouvel e Z. Hadid, por exemplo".

(Foto: Foster+Partners)

"Nos rañaceos de terceira xeración substitúese o concepto de altura por densidade. E esa é a clave paira decidir como construír a cidade con casas altas e como traballar a cidade vertical (crecemento vertical da cidade)".

Outra opción é converter o edificio en cidade, é dicir, dispor de todos os servizos que ofrece a cidade sen necesidade de saír do edificio: cafetarías, restaurantes, hospitais, cines, así como parques e xardíns de encontro. Uno dos principais impulsores deste concepto é Norman Foster, que foi pioneira na torre Millenium deseñada paira Tokio en 1989. Demostrou que una zona de alta densidade pode ser un lugar de residencia agradable.

Neste tipo de cidades edificatorias cobra especial importancia a sustentabilidade: a ventilación deséñase mediante a condución da corrente de aire natural, a enerxía pode ser extraída da biomasa, incluso aproveitando a enerxía solar e eólica. Aínda non se executou ningún edificio que cumpra esta idea, pero una vez executado será una auténtica revolución.