Plantacións de eucaliptos no río Urumea

2020/05/22 Joserra Díez López - Biologian doktorea, ikertzailea eta unibertsitateko irakaslea | Ibai Olariaga Ibarguren - Biologian doktorea, ikertzailea eta unibertsitateko irakaslea | Iñaki Sanz Azkue - Biologian lizentziatua, ikertzailea eta unibertsitateko irakaslea Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ingurumena
• Hidrologia
• Biologia
• Ekologia

Mediante este escrito, coincidindo coa celebración do Día Internacional da Biodiversidade, queremos manifestar a nosa preocupación e inquietude nos últimos anos e, sobre todo, ante as plantacións de eucaliptos que se están levando a cabo no val do Urumea nos últimos meses, coa autorización das institucións públicas. As plantacións de eucalipto nalgúns vales do Urumea limítrofes con Navarra (Arroio de Usoko, Kartola ou Val de Olaberri, Sagarreta…) son cada vez máis abundantes (segundo a información obtida na prensa de 300 ha), o que, como indican diversos estudos, pode xerar impactos irrecuperables sobre a biodiversidade local, os diferentes ecosistemas do val, a hidrodinámica do río e arroios da flora e a fauna autóctona.

Tal e como demostran os estudos realizados desde 2007 polos asinantes do presente escrito, son vales de gran importancia desde o punto de vista da biodiversidade [1] os que recibiron plantacións de eucaliptos. A litología, a localización e a accidentalidade dos vales crean condicións especiais que os converten en residencia de numerosas especies ameazadas. Cabe destacar, por exemplo, a presenza de 112 núcleos de 6 plantas ameazadas que se representan no traballo que publicamos en 2013 [2]. Entre elas atópanse as poboacións de Soldanella villosa, só localizable en todo o mundo na contorna de Euskal Herria, e as poboacións de helechos paleotropicales protexidos Hymenophyllum tunbrigense, Vandenboschia speciosa e Dryopteris aemula. Trátase dunha especie de Veratrum album de distribución illada e de exemplares de Prunus lusitanica de orixe paleotropical en perigo de extinción.

Como se indicaba no estudo, ademais, estes vales son moi importantes paira a conservación das especies mencionadas. De feito, máis do 30% da superficie de distribución de H. tunbrigense, S. villosa e V. speciosa, coñecida no País Vasco até 2013, atopábase nestes vales do Urumea. Por iso, no caso da V. speciosa, por exemplo, desde 2012 os núcleos locais forman parte dun estudo sobre a xenética das poboacións a escala europea e os vales poden ser refuxio da especie fronte ao cambio climático [3]. Á súa vez, a maior parte das poboacións de plantas ameazadas atópanse fóra dos espazos protexidos, como os Parques Naturais ou as Zonas de Especial Conservación, e como xa adiantabamos no estudo realizado, algúns tipos de explotacións forestais poden supor un risco paira a supervivencia destas plantas protexidas [2].

Tamén desde o punto de vista micolóxico e licenológico, son destacables algunhas das especies singulares atopadas. Moitas delas ameazadas: Lobaria pulmonaria, Lobaria virens, Thelotrema lepadinum, Sticta canariensis, Sticta limbata, Nephroma parile, Piptoporus quercinus (catalogado como vulnerable na IUCN).

Ademais de todos eles, a presenza de especies de fauna protexidas é notable. O estudo herpetológico realizado ao longo de 10 anos [4] inclúe 15 especies, das que 7 gozan de protección a nivel europeo. Con todo, as investigacións realizadas por Aranzadi Z.E. con exemplares autóctonos puxeron de manifesto que as plantacións de eucalipto teñen una incidencia directa sobre a súa saúde e supervivencia [5].Ademais da herpetofauna, cabe destacar que a xestión do visón europeo en perigo de extinción (Mustela lutreola) e o desmán pirenaico (Galemys pyrenaicus), en cuxo grao de conservación debería estar incluído no plan de forma, por tanto no do seu plan de conservación, cuxa xestión, no río, cuxa xestión debe ser protexida.

A falta doutras investigacións, os datos mencionados son só o resultado dos estudos realizados até a data. Á vista da potencialidade dos vales, con todo, prevese que poidan ser tamén residencia doutras especies protexidas. Así mesmo, as localizacións dos vales actúan como corredores naturais das Zonas de Especial Conservación de Leitzaran, Urumea e Aiako Harria, protexidas a nivel europeo, permitindo o seu conectividad.

Tendo en conta todas estas características, e tendo en conta a xestión forestal que se está dando no mesmo, os abaixo asinantes, solicitamos:

- Evitar novas plantacións de eucaliptos no val do Urumea.

- Creación de corredores naturais entre plantacións de eucaliptos xa realizadas.

- Mantemento ou restauración do bosque autóctono a unha distancia de 100 metros do arroio nas zonas nas que se realizaron plantacións, tal e como indican os plans de xestión do visón e do desmán.

- Plan forestal estruturado e ordenado a nivel de conca, tendo en conta a conservación dos ecosistemas e especies autóctonas.

- Seguimento das regatas e especies protexidas autóctonas, promovendo a investigación paira medir o impacto sobre a biodiversidade das plantacións realizadas.

- Cumprimento de medidas estritas e seguimento dos labores silvícolas que se realicen.

- Dotar a estes vales dun maior grao de protección, converténdoos en redes de microreservas, Parques Naturais e ZEC previamente expostas.

- Coordinación entre institucións e investigadores.

A xestión destes vales, ademais da biodiversidade e a paisaxe, incide directamente na conservación da auga e do chan, así como na xestión do risco de inundación. As consecuencias do cambio climático serán aínda máis graves na medida en que predominen plantacións de rápido crecemento. Ademais, a frecuencia de inundacións e os danos producidos na conca do Urumea van aumentando nas últimas décadas. A talla de bosques, o cosido das ladeiras por pistas, o movemento de terras e a compactación do chan son sen dúbida danos irreparables.

A pesar da existencia de leis e normas, consideramos que estas non son suficientes paira protexer o noso patrimonio. A longa historia destes vales non explica a súa fraxilidade. Nin contextos económicos: O País Vasco atópase entre os oito países da UE cun PIB per cápita máis alto. Non seremos capaces de preservar a biodiversidade e identidade destes espazos?

Neste contexto, é de vital importancia manter en bo estado de conservación o Manancial e as súas arterias. É máis, nestes tempos, nos que todos os estudos demostran que a conservación da biodiversidade está intimamente relacionada coa nosa saúde e co legado que deixaremos ás xeracións vindeiras. Consideramos que a pandemia por COVID-19 é a mellor opción paira a reflexión.

Por todo iso, facemos un chamamento a pór en marcha canto antes proxectos reais de conservación do Urumea. A conservación das canles e da vexetación de ribeira é una medida de vida ou morte tanto paira especies ameazadas como paira nós, polo que é una prioridade comprar terreos, conservar terreos ou restaurar regatos rodeados de plantacións. Ese é o noso reto e paira este proxecto solicitamos a adhesión de diferentes entidades, asociacións e persoas.

 

[1] Sanz-Azkue, I., Olariaga, I. & Díez, J. 2007 Análise do patrimonio natural de Hernani. Concello de Hernani.

[2] Sanz_Azkue, I., Díez-López J.R. e Olariaga-Ibarguren, I (2013). Inventory and mapping of rede-listed vascular flora in Hernani municipality (Gipuzkoa, Basque Country). Munibe (Ciencias Naturais-Ciencias Naturais), (60), 7-38.

[3] Felipe-Díaz, A., Olariaga, I. & Sanz-Azkue, I. 2012. Análise da distribución xeográfica potencial do helecho de Trichomanes speciosum en Hernani e conca do Urumea. Concello de Hernani.

[4] Sanz-Azkue, I. & Alkorta, E. 2017 Anfibios e réptiles de Hernani e Inugurueta. Sociedade de Ciencias Aranzadi. ISBN 978-84-945560-6-7

[5] Sanz-Azkue, I. 2018. O caso do tritón palmado. O eucalipto e o piñeiro son prexudiciais paira os anfibios? 04-03-2018. Semanal ARGIA. 2589 unidades.