Garoña: comeza a conta atrás

2013/03/01 Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Energia
• Ingurumena

Desde o inicio do ano, a central nuclear de Garoña está parada. En principio tiña autorización paira actuar até xullo deste ano, con posibilidade de prorrogarse até 2019, xa que nin o Consello de Seguridade Nuclear (CSN) nin o Goberno español vían impedimentos paira seguir funcionando as centrais. Con todo, Nuclenor, propietario da central, decidiu a finais de 2012 sacar o combustible do reactor e cortar a actividade. Un mes despois, o Goberno anunciou o peche definitivo, aínda que algúns medios de comunicación apuntan que é posible o retroceso.

Nuclenor, formado por Endesa e Iberdrola, sinalou na súa nota de 28 de decembro de 2012 que o peche se debe ao novo imposto do Goberno ás centrais nucleares. En concreto, o congreso español decidiu a finais de decembro establecer un novo imposto sobre o combustible nuclear utilizado e os residuos radioactivos xerados. O imposto ten carácter retroactivo, polo que Nuclenor estaría obrigado a pagar 153 millóns de euros.

Segundo Nuclenor, este pago suporía un desastre paira os empresarios e os traballadores, polo que decidiu saír da barra de uranio reactora e mantela no estanque de inactivación "paira protexer os dereitos dos traballadores e a capacidade económica dos traballos de demolición". En caso contrario, a partir do primeiro día de xaneiro, estaría obrigado ao

pago do imposto.

Aínda que os grupos ecoloxistas han tomado o anuncio de peche con entusiasmo, os motivos son económicos e non outros. Así o cre, por exemplo, o enxeñeiro Marcel Coderch. "Non hai que esquecer que desde o punto de vista técnico non tiña impedimento paira funcionar até 2019, aínda que a central xa tería 49 anos. E economicamente, se seguise funcionando nas mesmas condicións que até agora, só tería beneficios, xa que hai tempo amortizou os custos de construción".

Por iso Nuclenor quería alargar o funcionamento de Garoña. "Ata que o Goberno decidiu sacar parte do diñeiro que necesita das centrais nucleares. Así, anunciou que a finais de ano ía aplicar novos impostos e, por iso, a Nuclenor non lle salguen ben as contas", explicou Coderch.

Combustible utilizado, almacenado no estanque. A auga absorbe a calor que desprende e os sales presentes na auga impiden renovar a reacción. Ed. © Nuclenor

En concreto, tería que pagar 2.190 euros por quilogramo de combustible utilizado. A Coderch, con todo, non lle parece desproporcionada. "En Alemaña pagan 145 euros por gramo de combustible, é dicir, 145.000 euros o quilo, 66 veces máis que en España".

Ademais, se desexa seguir en funcionamento, Nuclenor debería realizar traballos de mellora das medidas de seguridade por orde da Unión Europea. De feito, tras o desastre de Fukushima, a Unión Europea, preocupada pola seguridade das centrais existentes no territorio, realizou estudos específicos que evidenciaron a necesidade de mellorar as medidas de seguridade de moitas centrais, entre elas as de Garoña.

O plan de acción presentado polo CSN en decembro do ano pasado na Unión Europea indica que debería reformar a estrutura paira combater desastres naturais, aumentar a fiabilidade do condensador de illamento, garantir a permeabilidade paira evitar drenaxes accidentais... Todo iso obrigaría a Nuclenor a realizar grandes investimentos.

Garoña é a segunda central de España. O primeiro foi o central José Cabrera (Zorita), que entrou en funcionamento en 1968 e funcionou durante 38 anos ata que o Goberno ditou a orde de clausura. A de Garoña iniciouse en 1971 e foi a maior de Europa occidental no seu tempo. Actualmente é o de menor capacidade dos reactores en funcionamento en España: Ten una capacidade de 466 MW, aproximadamente o 6% da capacidade produtiva total das centrais nucleares españolas.

Experiencia limitada

Agora parece que se pechará definitivamente. O primeiro paso será o deseño do plan de demolición, segundo os criterios da Axencia Internacional de Enerxía Atómica (CECA en inglés). Posteriormente, una vez presentado, aprobado e autorizado o plan, comezan os traballos. Estes traballos realízanse baixo a responsabilidade de Enresa, empresa encargada dos residuos radioactivos en España, e son a longo prazo.

Marcel Coderch é enxeñeiro de telecomunicacións e experto en temas enerxéticos e ambientais. Tamén é autor do libro "A tormenta nuclear", xunto a Núria Almirón. Ed. © Marcel Coderch

Coderch lembrou, con todo, que xa fixeron o seu primeiro traballo, é dicir, sacaron o combustible do reactor e gardárono na charca. "Será ademais a primeira vez que se derrubará una central deste tipo en España". Ten un reactor de auga fervendo (BWR), uno dos poucos europeos, e o xemelgo da descomposición total de Fukushima.

De momento existen dous centrais en fase de demolición: Vandellos I e José Cabrera. O reactor da central Vandellos I, refrigerado por gas (GCR), é só 39 no mundo. A demolición comezou en 1998 e desde 2003 atópase na segunda fase da demolición, é dicir, só queda o reactor paira a súa completa demolición. Una vez feito isto, entrará na terceira fase e os propietarios, Enresa e Iberdrola terán que decidir que facer co espazo que ocupou a central.

Mentres tanto, están en repouso: O reactor de Vandellos I está enmarcado nunha estrutura xigantesca na que ninguén poderá entrar ata que pasen uns vinte anos. Até ese momento, os técnicos realizan os labores de vixilancia e revisión habituais paira asegurar a ausencia de incidencias.

A derriba da central Vandellos I foi una experiencia pioneira paira Enresa, tras a cal viñeron os traballos da central de Zorita. Con reactor de auga presurizada (PWR), funcionou até 2006. Ese ano o Goberno ordenou o peche da central e 4 anos despois autorizou o inicio do plan de demolición en 2010. Atópanse, por tanto, na primeira fase de demolición.

Por tanto, España non ten moita experiencia na derriba das centrais nucleares, pero non é de estrañar: Dáselles una vida útil de entre 40 e 60 anos (en Estados Unidos hai 71 reactores autorizados paira actuar durante 60 anos), idade á que xa chegaron. O reactor máis antigo do mundo ten 44 anos e até agora derrubáronse moi poucas centrais, concretamente oito en Estados Unidos e una en Xapón. Pechados ou suspendidos, 143 reactores, a maioría en Alemaña (27), Estados Unidos (28) e Gran Bretaña (29).

O que vén, futuro

Axentes sociais e ecoloxistas veñen reclamando desde hai tempo o peche da central de Garoña. Ed. Imaxe dunha manifestación celebrada en Bilbao en 2009. Ed. : Roberto Cacho/CC-BY-ND

Proximamente incorporarase a esta listaxe o de Garoña. Nuclenor non quixo falar coa revista Elhuyar, polo que algunhas preguntas quedaron sen responder. Con todo, hai cuestións sobre as que non hai dúbidas.

Por exemplo, Nuclenor afirmou en numerosas ocasións que a electricidade xerada pola central de Garoña era imprescindible paira cubrir as necesidades enerxéticas de España. Marcel Coderch négao: "A central de Garoña foi un símbolo paira a industria nuclear, pero é moi pequena [ten capacidade paira xerar 466 MW] e a electricidade que salgue dela non é en absoluto necesaria".

Francisco Castejón é investigador do CIEMAT (Centro de Investigacións Enerxéticas, Ambientais e Tecnolóxicas) e responsable de Ecoloxistas en Acción en temas de enerxía nuclear. Coincide con Coderch: "A central de Garoña é totalmente despreciable". Segundo el, a central está moi obsoleta e ten claras carencias nas medidas de seguridade, "pero si non é necesario, polo que non ten sentido seguir funcionando".

Máis aínda dixo Coderch: "Os datos demostran que España dispón nestes momentos dun excedente eléctrico. España ten suficientes parques eólicos e centrais de ciclo combinado paira satisfacer a demanda enerxética". Con todo, segundo o informe do Ministerio de Industria de 2012, tendo en conta as centrais xeradoras de máis de 1.000 MW, o 21,77% da electricidade total producida procede de centrais nucleares.

Con todo, de face ao futuro, parece que a enerxía nuclear irá perdendo forza, non só en España, senón tamén en todo o mundo. Así o testemuñan, por exemplo, as previsións enerxéticas da Unión Europea paira o ano 2050 e o cambio na construción de novas centrais.

De feito, nos últimos anos, cada vez máis expertos advertiron de que a tendencia non debe ser como conseguir un aumento da produción de enerxía paira dar resposta ás crecentes necesidades, senón reducir o consumo, aspecto no que a Unión Europea sumouse.

Derriba da estrutura exterior do reactor de Vandellos I. Ed. Enresa/CC-BY-ND

Por outra banda, hai uns anos a industria nuclear sufriu una certa recuperación ao considerar que a enerxía era limpa; os seus partidarios aseguraban que axudaba a reducir as emisións de dióxido de carbono e parecía que ían construír novas centrais alí e aquí. Agora, con todo, a maioría das intencións quedaron en nada.

Coderch teno claro: "Nestes tempos ninguén quere construír una central nuclear en Europa. Os gastos disparáronse e é moi difícil rendibilizar este investimento. Por iso queren alargar ao máximo a vida das centrais en funcionamento. Ante iso, creo que é necesario chegar a un acordo entre os propietarios das centrais, os gobernos e a sociedade. Entre todos terían que decidir até cando una central pode manter a súa actividade, xa que co paso dos anos os propietarios aumentarán os seus ingresos, pero ao mesmo tempo aumenta o risco de que ocorra un imprevisto".

En opinión de Coderch, España ten un baleiro importante neste sentido, pero noutros países o problema é aínda máis grave, especialmente en Francia. Alí a súa dependencia da enerxía nuclear é moi grande: Teñen 58 reactores e producen tres cuartas partes da enerxía que consumen. "Esta dependencia non é razoable, nunha época na que se cometeu un gran erro, e agora terán que decidir como e con que substituír as centrais nucleares a medida que chegan ao final da súa vida útil".

Volvendo de Francia a Garoña, Coderch quixo aclarar que o custo da demolición da central está "teoricamente" cuberto, xa que Enresa cobraba una cantidade de diñeiro por quilowatt xerado pola central paira sufragar a derriba. "O certo é que non se pode saber canto se vai a gastar realmente, non tanto nos traballos de demolición, senón sobre todo no almacenamento seguro do material radioactivo".

Cuestión pendente. Francisco Castejón falou con claridade: "Durante centos de miles de anos xeramos residuos que serán radioactivos sen saber que imos facer con eles. O único que podemos facer até atopar una solución é non crear máis".

Investigación como vía paira mellorar as próximas derribas

Durante a derriba da central Vandellos I, Enresa creou en 2004 o centro tecnolóxico Mestral nas súas instalacións. E é que o reactor ten que estar ao coidado de Enresa durante 25 anos, polo que, segundo Enresa, era un lugar idóneo paira acoller o centro tecnolóxico.

Das persoas aos robots

De feito, o obxectivo do centro tecnolóxico Mestral é mellorar os coñecementos adquiridos no proceso de demolición e impulsar investigacións relacionadas coa destrución das instalacións nucleares. Paira iso colaboran con outras institucións, especialmente coa Universidade Rovira e Virgili.

Enresa e a universidade realizaron xa 34 proxectos conxuntos en diferentes ámbitos: uns de carácter tecnolóxico-científico, outros metodológicos e teóricos e, finalmente, tamén desenvolven proxectos relacionados con temas sociais.

Derriba de Vandellos I. Ed. Enresa/CC-BY-ND

Juaquín Farias é o coordinador destes proxectos. Na súa opinión, a derriba de Vandellos I xerou una serie de preguntas e retos, "de aí xurdiron temas paira os primeiros proxectos de investigación".

Entre elas, Farias destacou o desenvolvemento de robots paira a realización de medicións radiológicas: "A misión dos robots é medir a radioactividade das paredes potencialmente contaminadas. En Vandellos traballouse con persoas e estadas. Agora fano os robots con sensores e todo se xestiona a través de una aplicación informática. Este proxecto ten continuas melloras e continuará en 2013. Mentres tanto, os robots desenvolvidos polos investigadores utilízanse en Zorita".

Limpadores de radiación

Ademais, proban técnicas de limpeza da radiación. Por exemplo, paira a recuperación de chans contaminados con isótopos radioactivos realizáronse estudos con plantas especiais e algunhas técnicas agrícolas. Farias explicou que "estas plantas absorben das súas raíces os metais pesados que hai no chan e acumúlanos no talo ou nas follas". Salix eleagnos (permanente), e Amaranthus retroflexus (anual) son dous das especies investigadas. "Estas investigacións aplicáronse posteriormente na restauración mineira, como en Salamanca ".

Medindo a radioactividade das paredes. Ed. Enresa/CC-BY-ND

Ademais dos isótopos radioactivos que hai na terra, existen proxectos de eliminación dos que se atopan en augas contaminadas. Normalmente empréganse procesos de filtración e evaporación ou ósmosis inversa, pero estes métodos, ademais de ser pouco eficientes, son custosos. Paira superar estes obstáculos, Mestral investiga ás magmoléculas.

"As magmoléculas son moléculas orgánicas con átomos de ferro e teñen certo magnetismo. Son adsorbentes selectivos dalgúns radioisótopos, como o cesio. A hemoglobina en sangue é un dos exemplos das magmoléculas presentes na natureza e no laboratorio probaron outras paira limpar as augas contaminadas e medir a contaminación. De feito, recentemente presentouse una tese doutoral ao respecto diso. De feito, ás veces ocorre que o isótopo radioactivo atópase nunha concentración tan baixa que non se pode medir por métodos convencionais. O uso de magmoléculas permite concentrar os radioisótopos e así saber até que punto a auga está contaminada", explica Farias.

A maioría dos proxectos teñen una duración dun ano e ao finalizar deciden si continuar ou non, en función dos resultados. "Tanto o proxecto de robots como o de magmoléculas teñen continuidade e presentáronse na oficina de patentes".

Preguntando se se están realizando ou teñen previsto realizar estudos encamiñados á próxima central de Garoña que será derrubada en España, Farias responde que non: "De feito, a tecnoloxía de desmantelamento das centrais nucleares está desenvolvida e hai moitas centrais no mundo en proceso de derriba ou derriba. No entanto, dada a singularidade de cada central, faise necesaria una planificación específica. En Garoña terán que empezar agora".