Cerebro estafado

2011/12/21 Carton Virto, Eider - Elhuyar Zientzia

• Historia
• Eboluzioa

O relato desta columna está composto por dúas cuestións relacionadas co cerebro humano que non teñen relación entre si, e a única razón paira aparecer en común é o encadenamiento na miña cabeza.

A historia principal xira ao redor da maior discrepancia entre Darwin e Wallace e Stephen Jay Gould recolleu no seu libro “A selección natural e o cerebro humano: Darwin contra Wallace” a través dun curto ensaio.

A pesar de que Wallace defendía inequivocamente a selección natural como mecanismo de evolución das especies, negaba que o cerebro e a intelixencia humanos podían ser consecuencia da selección natural, a diferenza de Darwin. Coñecer esta negación foi un gran descontento paira Darwin, xa que nas cartas dirixidas a Wallace dixo claramente: “Espero que non asasines por completo ao teu fillo”, e doutra banda, máis adiante: “Se non mo dixeches ti, pensaría que esas palabras foron engadidas por alguén máis. Tal e como esperabas, teño que manifestarlle una profunda desconformidade e teño una gran pena”.

Pasou ás páxinas da historia como a contradición incomprensible de Wallace crer que a intelixencia humana non se debe á selección natural senón a Deus; e o baleiro atribúese á falta de valentía de Wallace ou á imposibilidade de afrontar a idea da excepcionalidade do ser humano. Gould, con todo, presenta a negación no seu intento como una consecuencia coherente da visión hiperselectiva de Wallace. Segundo Gould, Wallace tiña una visión moi rigorosa da evolución e da selección natural: a evolución estaba rexida pola selección natural, sempre impulsada por variantes que favorecían a adaptación ao medio, polo que todas as variantes e características existentes nos seres vivos debían ser adaptativas.

Pero o cerebro humano non cumpría esa estrita ecuación de Wallace. Como case ninguén da época, Wallace recoñecía que os “salvaxes” tiñan cerebros como os “finos europeos” e, baixo a influencia dunha “formación europea”, eran capaces de integrarse na “cultura máis alta dos europeos”, mentres que nas súas sociedades primitivas daban ao cerebro un uso moito máis limitado. Isto significaba que tiñan capacidades que estaban en estado latente e que foron creadas antes de que fose necesario e utilizásense. Pero como as capacidades inútiles non podían ser o resultado da selección natural, o cerebro humano e as súas capacidades, segundo Wallace, debían ser creadas por unha intelixencia máis alta, “nunha dirección concreta e cun obxectivo concreto”.

Até o final, coherente ou covarde, é evidente que Wallace estaba equivocada, aínda que 150 anos despois seguimos enganándonos, esaxerando o deseño, a eficiencia e o funcionamento do cerebro. Ante este tipo de desafíos, non hai mellor antídoto que a descrición sen piedade do neurocientífico David Linden no seu libro The accidental mind. Paira el, o adxectivo que mellor se axusta ao cerebro é o cludge. E que é un cludge? Existe a palabra inventada polos ingleses paira designar una solución eficaz a un problema a través do uso de partes repentinas entre si, de circunloquios a un problema e dunha solución torta. Conclúo cunha analogía que utiliza Linden paira ilustrar as limitacións que ten o deseño e a organización do cerebro: supoñamos que recibimos o encargo de construír o modelo de coche máis eficiente posible, e dixéronnos que a condición paira facelo é partir da estrutura dun Ford T de 1925 e que debemos facelo engadindo partes sen apenas quitar nada do orixinal. Con estas cimentacións construíuse o cerebro humano, xa que é o resultado da evolución o que se necesita.

Publicado en Berria