Un computador paira nenos pobres, pioneiro da tecnoloxía

2008/03/01 Leturia Azkarate, Igor - Informatikaria eta ikertzaileaElhuyar Hizkuntza eta Teknologia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Hardwarea
• Softwarea

Enténdese por terceiro mundo ou países en vías de desenvolvemento aqueles países que teñen una economía baseada na agricultura, a exportación da maioría das materias primas, a débeda con países máis industrializados, as infraestruturas escasas, a elevada taxa de analfabetismo, a tecnoloxía retardada... Nos últimos anos engadiuse outra característica: Baixo nivel de accesibilidade e difusión do TIC (Tecnoloxías da Información e a Comunicación) e Internet, o que se traduce nunha baixa alfabetización tecnolóxica da sociedade. Esta nova diferenza entre os pobos desenvolvidos e os subdesarrollados denomínase ruptura dixital.

Proxecto OLPC

Convencidos de que a ruptura dixital non vai facer máis que aumentar outras diferenzas no futuro, en xaneiro de 2005 fundaron a fundación One Laptop Per Child ou OLPC (Un Computador Portátil por Neno) paira axudar a reducilo. O seu obxectivo é a educación de nenos e nenas do terceiro mundo mediante o uso dos Tics e a alfabetización tecnolóxica.

O proxecto contou co apoio económico de empresas como AMD, eBay, Google ou Red Hat. Pero o xerme e alma do OLPC é coñecido polo MIT (Massachusetts Institute of Technology), fundador e director de Nicholas Negroponte, director de Media Lab do MIT, formado por unha serie de pesos da informática relacionados dunha maneira ou outra.

Computador XO

Paira lograr o obxectivo do proxecto OLPC é imprescindible que os nenos e nenas dos países en desenvolvemento teñan acceso aos computadores e a través deles a Internet. Este obxectivo centrouse no deseño dun computador portátil, pero non segundo os criterios habituais, senón en función das necesidades dos nenos e nenas dos países pobres: lixeiro, de baixo consumo, sustentable, con pantalla á luz do sol que se verá ben... E ademais, barato. A idea era que os gobernos do terceiro mundo comprasen en grandes cantidades, polo menos un millón de unidades en lotes, e que o custo producido nesas cantidades fóra de 100 dólares. Por iso é polo que o proxecto teña un dos seus alias máis coñecidas: Computador 100 dólares.

Esan eta egin, o primeiro prototipo deseñado paira novembro de 2005, foi evolucionando e mellorando até chegar ao modelo denominado XO, actualmente en fase de produción.

Desde moitos puntos de vista, o computador XO ten moi boas características. Por unha banda, ten un peso de só 1,5 kg e una pantalla de 7,5 polgadas de resolución de 1200 x 900 píxeles. Pero non é una pantalla LCD ou TFT, senón de tinta electrónica, e vese coma se estivese impresa en papel, incluso fose e á luz solar. Ademais consome moito menos que outras pantallas. Ademais, a pantalla pódese virar e, ao pechar a tapa, queda como un libro electrónico, sen teclado, paira poder moverse polo libro só con frechas.

Doutra banda, o seu consumo é moi baixo. Se os portátiles convencionais consumen 10-45 W, a OTA só necesita 2 W, e menos cando funciona como libro electrónico, entre 0,3 e 0,8 W. Con este nivel de consumo pode facer horas ou días sen cargar a batería. Ademais, a batería admite entre 2.000 e 3.000 cargas, entre 4 e 5 veces máis que as normais. Tamén ten un accesorio paira cargar a batería enchufada, preparado paira as incidencias altas da corrente. E, aínda por riba, pódese cargar tirando dunha corda; grazas a iso, tamén se pode utilizar alí onde non hai electricidade.

XO utiliza Wi-Fi paira conectarse a Internet. Dispón de dúas antenas que se deben levantar obrigatoriamente paira abrir a tapa do computador e que permiten un maior alcance que os cartóns Wi-Fi convencionais. Ademais, mesmo cando o equipo está apagado, o sistema Wi-Fi funciona como router e permite a conexión a computadores de nenos demasiado afastados do punto de conexión. Todo iso consumindo moito menos que as conexións Wi-Fi habituais. Inclúe videocámara, micrófono, altofalantes, 3 portos USB e slot paira cartón SD e está preparado paira “accidentes”: o teclado é impermeable (pódeselle botar auga ou terra con tranquilidade, non entra no interior) e non é tan fráxil como outros computadores portátiles, non rompe ao caer ao chan.

Claro, paira conseguir este tipo de características a un prezo reducido han tido que sacrificar outras cousas. A maioría dos compoñentes non son tan rápidos ou potentes como os dos computadores convencionais: o microprocesador é de AMD, cunha velocidade de 433 MHz e un controlador gráfico integrado, ten una memoria DDR de 256 MB e non ten disco duro, senón una memoria flash de 1 GB.

Ademais, paira conseguir un baixo consumo, o computador XO non ten ningunha parte mecánica: non ten discos duros, unidades de disquete ou lector de CD/DVD (este tipo de periféricos pódense conectar desde portos USB). E tampouco ten ventilador, xa que non o necesita; coa velocidade do procesador apenas se quenta.

En definitiva, a pesar de que o computador XO é moito menos potente que calquera outro que existe actualmente no mercado, non ten nada que enviarlles. Un computador pode facer case todo o que pode facer, case á mesma velocidade que outros. O seu labor de enxeñaría foi espectacular e o pequeno XO está fascinado polos geek e por moitos afeccionados á tecnoloxía.

Obxectivo educativo

Pero como dixo o propio Negroponte a miúdo, OLPC non é un proxecto de computador portátil, senón un proxecto educativo. Por iso é moi importante o software. Todo o que ten é software libre, como é normal nun proxecto paira o terceiro mundo. Ten sistema operativo Linux, concretamente distribución Fedo. Como interfaz gráfica ten o nome de Sugar especificamente deseñado paira este proxecto, moi diferente dos que estamos afeitos, pero moi intuitivo paira nenos ou paira alguén que por primeira vez colle un computador.

Ten instalados varios software xerais que serven paira aprender: Navegador internet, lector de RS, procesador de texto, programa de chat, programas de gravación e reprodución de audio e vídeo, terminal de liña de comandos, programa de debuxo, lector de documentos, calculadora... E outros moitos programas educativos, moitos deles xogos, baseados na teoría do ensino constructivista de Piaget: xogo de parellas, música composta e apresa, xogos paira aprender a programar, osciloscopio, programa paira medir a distancia entre dúas DXT...

Ademais, moitos dos programas creados paira OTA por colaboradores de todo o mundo pódense descargar e instalar de forma moi sinxela e cada día aparecen novos. E ao ser un sistema Linux, pódese descargar e instalar calquera software realizado paira Linux.

Durante os dous últimos anos leváronse a cabo experiencias piloto en varios países a través da distribución escolar dos prototipos da DXT, chegando desde hai uns meses a escolas de países que adquiriron o modelo de produción. Din que a acollida e a valoración que fixeron os nenos é perfecta. Cámbialles a vida, ábrelles un novo mundo. Danlles usos inimaxinables, aprendendo uns doutros.

En moitas aldeas, a chegada da OTA supuxo un cambio real e pódense ler experiencias moi bonitas na rede. Por exemplo, na aldeíña de Arahuay de Perú, o número de nenos que van á escola é 10 veces maior desde a chegada da ROTA, que desde a primeira infancia comezaba a traballar como campesiños. E na aldea de Khairat, na India, utilizan vacas que voan cunha dinamo paira obter electricidade paira a DXT escolares e evitar que os nenos se carguen a man.

Difusión insuficiente

Por tanto, a valoración cualitativa do proxecto OLPC é óptima. Deseñaron una máquina excelente que demostrou que pode cumprir perfectamente os seus obxectivos. Con todo, a valoración cuantitativa do proxecto non é tan boa. A presentación do primeiro prototipo no Cume da Sociedade da Información celebrada en Tunes en novembro de 2005 tivo moi boa acollida por parte dos Xefes de Goberno. E no Foro Económico Mundial celebrado en Davos en xaneiro de 2006, o Programa das Nacións Unidas paira o Desenvolvemento apoiou o proxecto OLPC. Por todo iso, OLPC fixo unhas previsións moi positivas: En 2007 esperábase que se vendesen 10 millóns de unidades e a partir de 2008, 100 ou 150 millóns de unidades anuais. E aínda non chegaron vendas a un millón...

As razóns son moitas. En primeiro lugar, a fabricación do primeiro modelo definitivo atrasouse até novembro de 2007. Ademais, serve case o dobre do anunciado. A maior parte da subida, con todo, non se debe á OLPC, senón á continua caída do dólar dos últimos anos. Con todo, a subida foi rexeitada por algúns países comprometidos, como China, que empezaron a desenvolver os seus propios programas de computador barato, como India e Venezuela.

Outra das principais razóns é, sen dúbida, o interese de moitas grandes compañías polo proxecto. Moitos fabricantes de computadores e software que até agora non se preocuparon polos países pobres, sacaron os seus produtos e as súas contraofertas para que un mercado futuro non sexa levado por outro. Microsoft, por exemplo, comezou a ofrecer Windows e Office en tres dólares o pasado mes de abril a nenos de países en desenvolvemento. E Intel, paira competir co OLPC, sacou o computador Classmate, paira os mesmos usuarios, que quere ser similar nas súas características, aínda que non o logre (é máis caro, consome dez veces máis, Wi-Fi ten un terzo do alcance e non funciona como proxy…).

Estes dous produtos non suporían un round paira a OTA, pero, con todo, foron varios os países que conquistaron, porque ambas as grandes empresas teñen outras cousas que non teñen a OLPC: infraestrutura comercial en moitos territorios, trato preferente nos medios e, por que non dicilo, tan escrúpulos como todas as multinacionais. As multinacionais adoitan ser expertos en subornos e campañas de intoxicación, e déronse demasiadas casualidades: As teorías conspirativas contra o OLPC (como o irmán John de Negroponte, director dos servizos de intelixencia estadounidenses, díxose que poden coñecer a localización dos XTs vía satélite e que poden acceder aos contidos de XTs) levaron a xuízo en Nixeria porque o teclado da XO rompe una patente e non é posible a súa distribución, algúns países solicitaron a instalación de Windows.......

Todas estas molestias e problemas leváronlle a verse obrigado a realizar una serie de accións que non quería levar a cabo o proxecto OLPC. Por exemplo, OLPC recibiu críticas porque en EE.UU tamén teñen Tics e zonas con necesidades educativas, e finalmente tiveron que vender algúns Xs nalgunhas das súas escolas. Ou paira financiar o proxecto, tiveron que pór en marcha a campaña Give One Get One, que permite aos usuarios individuais de EEUU e Canadá comprar o computador XO a dobre prezo, regalando a un neno do terceiro mundo, que vendeu 83.000.

Ultimamente, ademais, tiveron que colaborar con Microsoft paira conseguir que una versión de Windows instálese en OTA, xa que lles solicitaban ter instalado Windows en varios países. A decisión máis difícil e dura foi a de vincular aos nenos e nenas do terceiro mundo a un sistema caro paira o futuro e a un software libre paira o bo aproveitamento e mellora continua do proxecto. Pero o OLPC tivo que agacharse a esas esixencias...

Cambio no mundo tecnolóxico

En calquera caso, tanto a través da OTA como dos computadores de terceiros, non cabe dúbida de que os avances na alfabetización tecnolóxica dos nenos e nenas do terceiro mundo produciranse grazas ao camiño aberto pola OLPC. Pero a situación da educación no terceiro mundo non é o único que conseguiu o OLPC cambiar, senón que tamén influíu en todo o mundo da tecnoloxía.

De feito, os fabricantes de computadores portátiles comezaron a comercializar modelos baratos e lixeiros paira países desenvolvidos. O primeiro e máis coñecido é o EVE PC de Asus, pero tamén hai outros: O chinés Longmeng, os Nanoboos de VIA... E nos computadores de sobremesa tamén empezaron a saír menores de 200 dólares en EE.UU., distribuídos por tendas de gran superficie: Everex gPC (Wal-Mart), Mirus Linux PC (Sears), Shuttle KPC... A famosa Macbook Air, presentada por Apple en xaneiro, que tamén é o computador máis delgado do mundo que se presentou nun sobre, debe moito a XO. Por suposto, non se poden comparar os dous, Macbook Air é moito máis poderoso (que, vale 10 veces máis! ), pero bebe moito das fontes de XO: lixeiro, procesador de menor potencia, disco duro pequeno, sen CD/DVD, sen porto Ethernet, etc.

En definitiva, os criterios utilizados no deseño do GAC (barato, lixeiro, de baixo consumo) e a forma de conseguilo (memorias flash en lugar de discos duros, sen CD/DVD, de menor potencia), son indubidablemente apropiados paira países desenvolvidos. Aquí, os fabricantes de computadores portátiles marcaron o camiño até agora: sempre fixeron computadores cada vez máis rápidos, con discos máis potentes e mellores capacidades gráficas, pero pesados e caros. Quen sabe por que o fixeron pola inercia, pola competencia entre produtores, ou paira xustificar que non baixen os prezos...

Polo menos agora, os fabricantes de computadores déronse conta do ronsel da carreira pola potencia e, polo menos en parte, empezaron a traballar con criterios máis prácticos (prezo, peso, consumo, aproveitamento e optimización de recursos...). Finalmente, o pequeno XO do baixo OLPC revolucionou o mundo das grandes empresas tecnolóxicas.

Máis información:

http://en.wikipedia.org/wiki/One_Laptop_Per_Child

http://www.olpcnews.com

http://www.laptop.org