"A linguaxe é un tema de investigación moi complexo"

2024/11/08 Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Giza zientziak

Borja Ariztimuño López é un investigador de lingüística. Realizou a súa tese sobre o eúscaro arcaico e na actualidade está a investigar na UPV/EHU cun contrato de investigación posdoctoral. Para algúns, con todo, o resto de investigadores que non están na lingüística nin nas ciencias “puras” son de segundo nivel. Preguntado pola súa opinión respecto diso, Ariztimuño afirmou que é habitual que se faga esa distinción. "Pero non sei de onde vén, porque houbo un tempo en que sabios ou entendidos dedicábanse a investigar de todo, desde a filosofía até a física... todo ao mesmo tempo. Logo empezaron a facer semellantes distincións, talvez segundo a maneira en que o método científico aplicouse en cada disciplina. De feito, é certo que algúns procedementos poden parecerse máis ás ciencias aplicadas que ás disciplinas das letras. Por exemplo, en filoloxía non cumprimos o criterio de repetibilidad, non temos a posibilidade de repetir un experimento. É certo que a lingüística é un campo moi amplo, e hai ramas nas que se fan experimentos deste tipo, pero en filoloxía temos os textos que temos e non podemos facer experimentos".

Sinala que outra razón podería ser o uso dos números, pero que iso está a cambiar: "Hoxe en día, na filoloxía tamén se utilizan as matemáticas e fanse estudos cuantitativos".

En calquera caso, non ten ningunha dúbida de que el é investigador: "Cada ámbito ten os seus propios temas de investigación e as súas propias metodoloxías, e o importante é basearse nos datos, utilizar os datos dunha maneira honesta e propor explicacións da realidade. Nas ciencias chamadas puros tamén houbo algúns cambios, non? Antes quizá se cría que as cousas eran dunha maneira e logo hase visto que non. Do mesmo xeito que coas matemáticas cométense erros, sen as matemáticas tamén se pode facer unha análise científico da ciencia ou da realidade. No noso caso, o da lingua é un tema de investigación moi complexo, porque non é fácil de medir e, como falamos da linguaxe de outrora, é imposible realizar experimentos. Pero considérome investigador, e o meu campo é ciencia.

E é precisamente nos últimos tempos que a investigación sobre a lingua antiga ha espertado un gran interese social, sobre todo, polos achados da man de Irulegi e das escrituras de épocas pasadas. Este tipo de achados son impresionantes mesmo para os investigadores, xa que en realidade son moi poucos: "Quen analizamos como se desenvolveu a lingua non podemos por menos de acudir aos textos antigos e, con cada achado, ademais de ser un tema novo, significa que tamén debemos reler os textos anteriores", explicou Ariztimuño. De feito, as novas evidencias poden permitir completar ou modificar as interpretacións realizadas sobre os textos xa coñecidos.

A voz das inscricións

Neste sentido, mencionou a diferenza entre algúns poemas escritos en Azkoitia en torno ao ano 1500 e a man de Irulegi e outras inscricións escritas nesa época: "No caso deste poema de Azkoitia, coñecemos o eúscaro de entón e podemos facer as nosas investigacións e propostas. No caso dos aquitanos ou vasconicos, ou o que sexa, non só hai moi poucos vestixios da lingua ou das linguas daquela época, senón que son tan afastados, hai tanta distancia até os seguintes testemuños, que non nos axudan directamente porque non os entendemos".

Recoñeceu que o primeiro exercicio sempre é filolóxico e moi especulativo. "Normalmente temos unha maneira de ler, é dicir, descifrar os sons, aínda que non cun 100% de certeza. O certo é que, aínda que se lea, non se entende o seu significado." Por tanto, as propostas que se fan son necesariamente especulativas, xa que a diferenza entre a lingua de entón e o eúscaro de hoxe é similar á que existe entre o latín e o castelán de hoxe, por exemplo, ou entre o inglés e o germánico. "Non hai maneira de establecer unha conexión segura, nin nas formas, nin no significado das mesmas. A única esperanza é atopar máis textos. E se un día aparecese unha inscrición bilingüe, ou unha pedra de Rosetta...", lanzou como anhelo.

Recoñece que entrou na filoloxía polo seu interese xeral no eúscaro: dialectos, evolución... pero que non tiña intención de dedicarse á investigación. O primeiro estudo fíxoo con Henrike Knörr, na lección que el ensinaba, sobre o manuscrito de Lazarraga que se acababa de atopar. "Casualmente era sobre o verbo, ou non, e logo fixen a tese sobre o verbo". Entón interesoulle como "friki", convertéuselle nunha oportunidade de subsistencia e optou por iso.

De face ao futuro, o seu camiño natural é investigar e ensinar na universidade. Vive con paixón a investigación e cre que é importante transmitir non só o que sabe, senón tamén esa paixón: "Se conseguimos atraer a alguén, con iso xa o fixemos".