Homínidos ou homínidos, que somos?

2016/03/01 Iriondo Orensanz, Mikel - Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea (UPV/EHU) | Manzano Basabe, Carmen - Genetika, Antropologia Fisikoa eta Animalien Fisiologia Saila, Zientzia eta Teknologia Fakultatea (UPV/EHU) Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biologia
• Paleontologia
• Zoologia
• Arkeologia

Hoxe temos claro que os nosos parentes evolutivos máis próximos son os chimpancés. Fai 6-7 millóns de anos viviu o último antepasado común entre nós e eles, e coñecemos moitas especies fósiles da liñaxe humana próximo á distribución, como as especies do xénero Ardipithecus e Australopithecus e o Homo habilis, H. erectus ou H. naledi descuberto o ano pasado, entre outras moitas. Agora, á hora de nomear ao grupo destes xéneros e especies da nosa liñaxe, que nome deberiamos utilizar? Algúns utilizarían a palabra “homínido”, outros a denominarían “hominino” e hai que mencionar que este último termo é o que se prefire hoxe en día entre os científicos. Pero hai outras opcións aínda menos coñecidas, como as “hominines” e as “hominas”. Cal é a correcta? Falaremos diso neste pequeno traballo. Atención, por favor, ao lector, porque todas estas palabras teñen un significado diferente!

Os chimpancés (chimpancé normal e bonobo) coñecidos polo ser humano como monos antropomorfas, xunto co gorila, o orangután e os fígados, están clasificados na superfamilia Hominoide. XX. Até finais do século XX os investigadores dividían os “hominoideos” en tres ramas: o home por unha banda (familia Hominidae), os fígados por outro (familia Hylobatidae) e o chimpancé, o gorila e o orangután na familia Pongidae. Así as cousas, ao falar da liñaxe humana utilizábase a palabra homínido. Pero XX. Grazas ás análises moleculares realizados a partir da segunda metade do século XX, fixamos definitivamente as relacións evolutivas entre os hominoides, e na actualidade os distintos niveis taxonómicos distribúense en función do parentesco.

Atendendo a esta escola de clasificación cladista distinguimos dúas familias: Hylobatidae (fígados) e Hominidae (todos os demais; “homínidos”). Dentro desta última hai dúas subfamilias: Ponginae (orangutáns) e Homininae (gorila, chimpancés e home; “hominines”). Dentro da subfamilia Homininae distinguimos dúas tribos: Gorillini (gorilas) e Hominini (chimpancés e nós; homínidos); finalmente, a tribo distínguese a nivel subtribal: Panina e Hominina (hominos en uso común). Sendo o obxectivo dos modelos de clasificación reflectir a filogenia dun grupo, a árbore de parentesco, deberiamos levar a clasificación de todas as especies da liñaxe humana até o nivel de subtribu e denominar a nosa liñaxe co termo “hominos”.

Pero entón, por que preferimos hoxe o termo “hominino”? Hai que ter en conta dúas ou tres cousas paira responder a esta pregunta. A primeira é que o cladismo está cada vez máis aceptado como modelo de clasificación. En segundo lugar, que as clasificacións as facemos nós (outros seres vivos non presentaron propostas polo momento…), e hai investigadores que non consideran oportuno que a especie humana estea tan preto doutros animais, en definitiva, o nivel de desenvolvemento alcanzado non é similar no mundo animal. A modo de exemplo do debate sobre as clasificacións, preséntanse outras dúas propostas, que son exemplos extremos, pero ambas as con “base científica”.

Primeiro J. Foi proposto por Huxley en 1957. Na súa opinión, os seres humanos, ademais da parte biolóxica doutros animais, teriamos un novo lado do proceso evolutivo, a parte psicosocial. Así, como son a Plantae e os Reinos Animais, nós formariamos un novo Reino: Psychozo. Huxley situou a separación da liñaxe humana no máximo nivel taxonómico. No extremo oposto, Elizabeth Watson, S. Eastel e D. É o proposto por Penny en 2001. Os seus cálculos pon de manifesto que as diferenzas xenéticas entre os seres humanos, os chimpancés e os gorilas son similares ás doutros mamíferos clasificados no mesmo xénero, polo que á hora de realizar una clasificación obxectiva as tres especies mencionadas deberían estar situadas no mesmo xénero, é dicir, deberiamos denominar Homo sapiens, Homo niger e Homo gorilla respectivamente.

Como viu o lector, temos moitas opcións paira clasificar a nosa especie, cada cal cunha base diferente, e nestes casos o consenso é necesario paira seguir adiante. Así o fixeron no Congreso Internacional “International Colloquium on Taxonomy and Systematics of the Human Clade” organizado en Palma de Mallorca no ano 2000. Antes da reunión, todos os antropólogos e paleontólogos do mundo recibiron una carta cunha soa pregunta: “Cal crees que é o nivel taxonómico máis adecuado paira clasificar as especies da liñaxe humana?” As posibles respostas eran a maioría das anteriormente mencionadas: familia, subfamilia, tribo, subtribu ou xénero. A maioría apostou pola tribo, polo que os “homininos”.

En ciencia hai cousas que non son negras ou brancas, sobre todo cando falamos da nosa especie. Que importancia relativa debemos dar ás nosas características diferenciais, como a conciencia, os valores morais ou a linguaxe? Ou quizá só temos que atender á obxectividade que dá a xenética? Que importancia ten a tradición en todo isto? Como vimos, todas as clasificacións poden ser adecuadas si temos claro que queremos explicar coa clasificación. A denominación de “homínido” pode ser adecuada paira nós e as especies da nosa liñaxe, se queremos remarcar a importancia das nosas características distintivas como se fixo tradicionalmente, pero entre os antropólogos podemos dicir que este termo está demodé. Na actualidade, o consenso alcanzado paira designar a nós e ás especies da nosa liñaxe está no termo “hominino”. Hoxe é así, no futuro, cando os investigadores da seguinte xeración están a traballar, con diferentes formas de pensar.