Praza de touros de Illumbe Estrutura espacial móbil
1999/08/01 Kortabarria Olabarria, Beñardo - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
O tellado da praza de touros de Illumbe foi realizado pola empresa Lan de San Sebastián, especializada en estruturas espaciais. Cando se fala de estruturas espaciais fálase de estruturas baseadas en barras de tubo que se unen a unhas esferas mediante parafusos. Antes do seu traslado á obra as estruturas están completamente terminadas, incluíndo o pintado, xa que se realizan con elementos moi simples. Á obra chegan nun paquete, barras, esferas e parafusos; na obra só se fai o empalme, montaxe. En certo xeito, sería como facer o mecano, pero en moitas dimensións máis grandes. A característica máis destacable destas estruturas espaciais é que na base atópanse elementos moi simples —barras e bólas—, pero ao unirse poden formarse estruturas extremadamente complexas, de grandes dimensións e formas complexas. Estas características fan que as estruturas espaciais utilícense xeralmente en grandes edificios: polideportivos, hangares, etc.
Sistema Ortz
As estruturas espaciais baséanse no sistema denominado Ortz, patentado polos enxeñeiros Juan Martínez Apeztegia, Enxeñeiro de Construción da Praza de Touros de San Sebastián, e Ignacio Odriozola. O sistema estrutural Ortz permite realizar a unión da barra e a bóla dunha maneira moi especial, obtendo estruturas que, pola contra, dificilmente poderían estar en pé.
A bóla dispón de orificios roscados, realizados segundo a dirección da barra a introducir na mesma. Nos extremos das barras tubulares atópanse soldadas as casquillas cónicas do orificio axial, é dicir, fúndalas que posteriormente se deseñaron especificamente paira iso. Ofrecen a posibilidade de amarrar os parafusos en dúas direccións, de maneira que cando se acciona no mesmo, por unha banda a bóla amarrarase co parafuso e por outro o parafuso amarrarase coa barra. Este sistema permite que durante a montaxe ou desmonte da barra tubular non sexa necesario modificar a posición da bóla, aínda que estea definitivamente instalada na estrutura. Desta forma, o proceso de construción da estrutura pode levar a cabo de forma moi rápida e non resulta difícil cambiar a barra afectada.
Informática ao servizo de estruturas espaciais
O deseño é o primeiro paso dos edificios con estruturas espaciais. Neste primeiro paso, a través do sistema propio de CAD, desenvólvense diversas posibilidades xeométricas de Lanik até definir a tipoloxía adecuada paira a estrutura que se pensa realizar, asignando a cada un deles o modelo matemático correspondente. A continuación realízase unha análise da estrutura, tras establecer as diferentes hipóteses de carga, até determinar a distribución dos perfís de todas as partes da estrutura. Na fase posterior complétase o proceso informático coas características xeométricas e metalúrxicas precisas das barras e bólas que conforman a estrutura espacial.
A pesar de que as estruturas que se poden deseñar son moi diferentes, no deseño das pezas non se realiza ningunha modificación básica, podendo variar o tamaño da bóla, a barra e os parafusos en función da carga a soportar.
Parte das estruturas espaciais recóllense a través de produtores especializados como barras, casquillos cónicos, parafusos e bólas. O resto realízase na empresa Lan: mecanizado de casquillos cónicos, montaxe de bordos de barras, corte de barras, soldadura de barras e casquillos cónicos, pintado de barras por polimerización en forno, fosos roscados de bólas, preparación e pintado de superficies de bólas e clasificación das pezas paira o seu envío a obra. Como se comentou anteriormente, a base do sistema produtivo mencionado é totalmente informática, xa que todas as ordes son enviadas por computador ás máquinas que interveñen no proceso produtivo. Paira todos estes traballos Lanik conta cun taller de estruturas espaciais en Asteasu. O sistema de desenvolvemento CAM permite que os procesos de deseño e produción realicen un Asteasu. O mecanizado das bólas, o corte das barras e a soldadura realízanse mediante máquinas de control numérico de alta precisión que recollen as prescricións do sistema informático antes mencionado.
Por último, a fase de montaxe, que tamén asume Lanik, e que, do mesmo xeito que no resto de fases, baséase en ordes extraídas do computador. Obsérvase que o proceso de fabricación está totalmente informatizado, totalmente automatizado. Tendo en conta esta característica, a diversidade de estruturas espaciais pode ser enorme, xa que con elementos moi similares poden formarse estruturas moi diferentes. Esta estrutura dificilmente podería levar a cabo fai apenas una década, xa que non existía unha ponte informática que puidese enlazar o proceso de deseño co de fabricación. Primeiro realizábase o deseño, os que debían desenvolver o proceso de fabricación debían coller os planos e dar os parámetros á máquina. Na actualidade todo isto está automatizado e o operario só ten que colocar e retirar a peza. O resto realízao a propia máquina, xa que as ordes chegan por vía informática a partir da fase de deseño.
Praza de Touros de San Sebastián
A praza de touros de Illumbe de San Sebastián deu un paso máis no percorrido das estruturas espaciais. Nos últimos anos avanzouse moito nas estruturas espaciais: estruturas cada vez máis complexas, cada vez máis grandes, cada vez máis competitivas, nun mundo que busca a orixinalidade… e na Praza de Touros de San Sebastián conseguíronse estruturas espaciais móbiles, incorporando movemento a estruturas espaciais que poden ter características especiais.
A participación de Juan Martínez no proxecto de Illumbe deu á praza de touros un carácter innovador. De feito, en leste proxecto a área de investigación e desenvolvemento uniuse á mecánica, é dicir, as dúas áreas que Juan Martínez traballou na súa experiencia laboral. Isto é una mestura relativamente rara na industria: por unha banda estruturas, elementos fixos, por outros mecanismos, elementos móbiles.
A necesidade de facer fronte á praza de touros de Lanik, como noutros casos, comezou moito antes do proxecto. En 1995 os promotores e arquitectos da praza de touros dirixíronse a Lanik en busca dunha idea do tellado que cubriría a praza de touros e que se pecharía e abriría. O tellado debía ser necesariamente de peche e apertura para que, ademais de ser utilizado nas corridas de touros, a praza servise paira outros espectáculos. Por suposto, a incidencia da rendibilidade económica, que aquí chove moito. A idea de partida era só esa, sen máis limitacións, de pechar os tellados e de abrilos.
A solución chegou mediante un sistema chamado "betazal½". Desde hai tempo, este sistema viraba na cabeza de Juan Martínez. A orixe do termo "pálpebra" está claro, xa que o sistema de cuberta no que se colocou a praza de touros de Illumbe é moi similar ao movemento das pálpebras paira cubrir os ollos. Aínda que neste caso o sistema palpebral impúxose á praza de touros, en xeral pode resultar de utilidade en calquera estrutura de base circular, aínda que tamén pode colocarse noutro tipo de estruturas. O sistema baséase en dúas ideas principais:
- A apertura debe ser centrada, xa que o espectáculo desenvólvese no centro do edificio.
- Os elementos móbiles que deban pechar ou abrir a abertura deberán ocultarse movidos sobre a parte fixa da estrutura, sen sobresaír todo iso do perímetro do edificio.
Por outra banda, para que a obra saíse máis barata, prevíase introducir o menor número de elementos móbiles posibles. A solución chegou pola execución do peche en dous tramos, colocando dous elementos ou portas en forma de media elipse. Cada un deles apóiase en catro puntos paira avanzar e retroceder sobre os raíles. Os dous carrís traseiros só soportan a carga vertical, mentres que os dianteiros, ademais de soportar a carga, son responsables da tracción.
O sistema utilizado paira a obtención do movemento sería similar ao tren que sobe sobre o monte Larrun, sistema de cremallera de piñones, no que se instalan oito moto-reductores que afectan simultaneamente a oito piñones e una instalación electrónica que recibe ordes mediante sinais de radio e envío de computadores. Dado que cada una destas pezas que ten que subir e baixar pola estrutura da praza de touros de Illumbe ten un peso de 60 toneladas, os mecanismos son caros, xa que se necesita una gran potencia paira poder mover este tipo de masa. Con todo, a inclinación da estrutura tamén presenta una vantaxe significativa, xa que a estrutura fixa á que se ve sometida dita carga é de tipo cúpula, polo que o movemento tende a seguir a forma da estrutura. Grazas a iso, as propias estruturas son máis áxiles e a suposta carestía da flexión faise barata pola lixeireza do movemento.
O sistema do futuro?
A praza de touros de Illumbe é completamente nova. Por tanto, antes podíase deseñar calquera proxecto paira a súa implantación. O que se elixiu, evidentemente, foi totalmente novo, xa que uniu movemento á impoñente estrutura espacial. Con todo, xorde a preocupación. Pódese facer en edificios antigos? O enxeñeiro Juan Martínez considera que non habería ningún problema para que este sistema poida implantarse tamén en edificios antigos, sobre todo –nas súas propias palabras– por dous motivos. "O peso desta estrutura, en función do espazo que se está cubrindo, é moi reducido, xa que as estruturas espaciais son por natureza lixeiras. Se utilizamos materiais convencionais, tería moito máis peso. Doutra banda, a distribución de cargas é bastante homoxénea en todo o espazo. É dicir, o peso está ben dividido, sobre todo porque se lle deu forma de cúpula. Tendo en conta as características das nosas estruturas, está claro que tamén é posible situalas sobre edificios antigos, que haberán de ser previamente reforzados, pero sen grandes obras".
Ademais de en Donostia-San Sebastián, na praza de touros de Leganés instalouse un tellado de estruturas espaciais –outra empresa, non Lanik– que pode cubrir a metade dos espectadores cando chove. En caso de proliferación do costume, as empresas que traballan con estruturas espaciais poden ter un traballo de varios anos, xa que non só ven prazas de touros, senón tamén cada vez máis noutro tipo de edificios.
Algúns datos curiosos
|
Juan Martínez Apeztegia, enxeñeiro de obra
Aínda que a parte máis importante da súa vida realízase en San Sebastián, Juan Martínez Apeztegia é navarro, nacido en Elizondo. Tamén cursou estudos de Peritaje e Enxeñaría Industrial en San Sebastián. Doutoramento en enxeñaría mecánica pola Universidade de Navarra en 1972.
Inmediatamente despois de terminar a enxeñaría empezou a traballar en empresas á vez que comezou a colaborar co centro tecnolóxico CEIT na investigación en máquina ferramenta. Máis tarde incorporouse á área de estruturas, na empresa "Rodríguez e Bergara", traballando tamén en temas de investigación e desenvolvemento. Ao cumprir catro anos nesta empresa, tivo a oportunidade de coñecer o campo das estruturas, pero ao mesmo tempo mantivo a súa relación co mundo da mecánica e a máquina. Pasou os seus últimos 20 anos no campo das estruturas espaciais, un campo innovador naquel tempo no que ela empezou.
Gai honi buruzko eduki gehiago
Elhuyarrek garatutako teknologia
