Juan Luís Arsuaga: “A divulgación científica é una industria e así debemos tratala”

2010/05/13 Carton Virto, Eider - Elhuyar Zientzia | Lakar Iraizoz, Oihane - Elhuyar Zientzia

• Azokak, biltzarrak

Arsuaga quixo pór en marcha o foro cunha análise do que é e non a comunicación da ciencia. En concreto, analizou que é a ciencia. E é que si Ferran Adriá é un científico, temos que empezar a preguntarnos que é a ciencia", dixo.

Arana presentou o proxecto de Axenda Cidadá de Ciencia e Innovación, impulsado pola FECYT, do que falaron os relatores. Con este proxecto, calquera persoa pode votar a favor dun reto que quere que se materialice en 2030, sendo Ferrán Adriá uno dos "científicos" que presentan os 14 retos. Nin Arsuaga nin Serrano viron con bos ollos a visión do proxecto. "Una cousa é que a sociedade sexa competente paira decidir que facer coa tecnoloxía desenvolvida polos científicos, e iso, por suposto, se procede; outra é que a sociedade decida directamente onde investigar e onde non", afirmou Serrano. En opinión de Serrano, a sociedade e os políticos non teñen criterios nin coñecementos sólidos paira decidir este último, nin demasiado interese en profundar na ciencia, polo que considera perigoso pór este tipo de decisións en mans da sociedade: "que eu saiba nunca un científico foi convidado o congreso español paira falar dos retos da ciencia, como se fai en EEUU".

Arsuaga destaca a necesidade de diferenciar entre educación e divulgación na análise sistemática da comunicación científica, así como divulgación e ensaio. "Pero como distinguilo? Educación paira nenos, divulgación paira adultos? Uno obrigatorio, outro voluntario? Onde termina una e onde empeza a outra? ". Arsuaga presentou como carga a definición dos escritos científicos como divulgación. Defendeu que escriben literatura científica: "Dawkins e Lovelock non fan divulgación, —dixo— e Gould tampouco o facía. Nunca ouvín dicir que Kant fixese divulgación da filosofía!" Cando os científicos escriben sobre os seus temas, todos fan o mesmo: tomar una visión e darlles una visión. "E iso é un ensaio, non é divulgación. Difunden ideas e algunhas tiveron una gran influencia na ciencia, aínda que nunca gañaron premios Nobel", subliñou.

Arsuaga defendeu con claridade que a divulgación é tamén una industria: "libros, museos, exposicións itinerantes, cómpranse, alugan e pagan. Son produtos comerciais e non debemos esquecer. Aí móvese o diñeiro". Comenta que a comunicación da ciencia asóciase a miúdo a unha obrigación moral, deixando ao carón a súa vertente industrial, e que é un erro facelo. Como industria, Arsuaga subliñou que hai exportadores e consumidores, e que "desde a época de Rodríguez de la Fuente" non se fixo nada exportable no sector audiovisual en España.

Arsuaga puxo de relevo a necesidade de desenvolver una industria forte que permita aos líderes científicos: "A divulgación aposta moito por contar o propio protagonista, ser de primeira man, porque achega proximidade á sociedade. A mensaxe non chega igual se o contou un membro da súa sociedade, porque somos primates sociais."

En canto á proximidade dos científicos, Serrano fixo un pouco de autocrítica e afirmou que moitos científicos non saben como falar co público: "Sabemos como falar con outros científicos, pero estou a ver que os científicos están afundidos no debate cun creacionista porque non saben como afrontar este tipo de debate. Teñen que aprender".

Serrano referiuse tamén ao risco de confusión entre datos científicos e actitudes morais. "De feito -dixo - a corrección política ás veces choca co debate científico; pode ser una fonte de malentendidos falar da orixe xenética da homosexualidade ou das diferenzas xenéticas estatísticas entre as etnias". O mesmo paira as ciencias da natureza: "tanto o uso publicitario como o pseudo-científico prexudican seriamente o prestixio da ciencia".

Afeccionados vs xornalistas

A segunda parte da xornada estivo dedicada ao xornalismo científico ordinario e ao auxe dos blogs científicos. Os blogs científicos están de moda e proba diso son os datos achegados por Wicho de Microsiervos: máis dun millón de visitantes ao mes e 100.000 persoas subscritas ás fontes RSS do blog.

Wicho considerou o auxe e o número de seguidores dos blogs dedicados a temas científicos como sinal do triunfo da divulgación realizada polos afeccionados. "Debemos os xornalistas científicos empezar a buscar outro traballo?" pregunta entón uno dos oíntes. E é que nun foro destas características non se pode evitar o debate sobre a situación da profesión de xornalista e a crise dos medios de comunicación.

Varias frases

Quentin Cooper, xornalista da BBC:

"A comunicación non é algo que hai que engadir á ciencia, senón algo que é propio".

"A ciencia non é un remedio ou una ameaza, como creen algúns medios de comunicación".

Luís Serrano, Subdirector do Centro de Regulación Xenómica:

"Vin aos científicos afundidos no debate cun creacionista, porque non saben como afrontar este tipo de debates. Teñen que aprender".

"Cervantes é útil? A ciencia en si é fermosa, temos que recuperar o concepto de coñecemento per se ".

"Os políticos din que lles encanta a ciencia, pero aos dous minutos de habelo devandito esquéceno. E, mentres non o fagan con máis interese, só poderán doar diñeiro paira temas de carácter sonoro".

"Se algún tema de investigación reporta un beneficio inmediato, será a industria a que o protexa, pola contra serán os organismos públicos".

"A xente ten que decidir paira que utilizamos a tecnoloxía que desenvolvemos. Aí hai que involucrar á xente e aos políticos a decidir. Pero non decidir si temos que investigar en xenética, sen criterios sólidos".

Juan Luís Arsuaga, paleontólogo:

"Aprender sen esforzo non serve para nada. O premio está no esforzo".

"A ciencia non debe ser divertida, ten que ser interesante".

"Os políticos non saben que o exercicio da ciencia é un concurso e que hai científicos de todo o mundo que compiten, se se conciencian diso verían que recursos necesitan os científicos paira investigar".

"A BBC non elabora documentais paira favorecer á humanidade, senón paira vender e gañar diñeiro con iso".

Wicho, blogero de Microsiervos:

"A web 2.0 é una mostra do éxito da afección; o mundo web 2.0 está a cambiar, porque se abriu una vía directa de comunicación entre científicos e usuarios".

Pablo Jauregi, xornalista científico do Mundo:

"A sección científica dos xornais é imprescindible para que os xornalistas científicos teñan voz e continuidade nos xornais".

"As noticias científicas lense moito nas edicións dixitais dos xornais, sobre todo cando salguen na primeira páxina. Isto é moi importante porque pode ter forza paira decidir que noticias pór despois na edición impresa".

Tim Radford, xornalista do diario The Guardian:

"Uno dos problemas é a linguaxe da ciencia, descoñecido paira a maioría da xente. Una vez pregunteille ao director do Dicionario Oxford as palabras que a bioloxía deu ao dicionario: 60.000, díxome. Shakespeare escribiu toda a súa obra con 30.000 palabras! ".

"Hai que ir aos científicos, preguntar e falar con eles, onde o xornalista atopará as historias".