Xullo Ortiz de Barrón

2012/05/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Historia
• Biografiak

A Ane Miren Ortiz de Barrón nótaselle que admira ao seu avó Xullo. Por iso veu a Elhuyar a contar a historia do seu avó. Segundo o seu neto, o avó Xullo era un home amable e amable, pero non só iso, era moi claro e un inventor nato. Entre outros, inventou e patentou un deses regadíos rotativos que hoxe en día estamos afeitos ver en xardíns e hortas. "Tiña sentido inventor, inventara cousas propias, non aprendera en ningún sitio", di Ane Miren.

A verdade é que Ane Miren non pasou moito tempo co seu avó, xa que tras o batallón de Avellaneda na guerra o seu pai tivo que emigrar a Venezuela coa súa muller e as súas dúas fillas. Ane Miren naceu en Caracas. "Todos os anos viñamos a Bilbao aos avós", lembra Ane Miren. Ata que o seu avó enfermou: "Entón, a miña nai decidiu, porque amaba moitísimo ao seu sogro, que iamos vivir a Bilbao. Entón os avós vivían na rúa do Licenciado Poza e estivemos un ano co avó ata que morreu".

Xullo Ortiz de Barrón, de nacemento alavés, naceu en Barrón en 1878 e pasou a súa infancia en Fresneda. O seu pai tiña alí viñedos, oficio de vinificación. "O meu avó contaba que de neno ía con burro a vender viño. E cando se aburre, emborracharía o burro". Ane Miren quere demostrar que o seu avó tivo una vida moi sinxela e que non tivo estudos nin educación especial.

De mozo trasládase a vivir a Bilbao. Instálase nunha pensión e namórase da irmá do dono do aloxamento, Julia Araluce. casaron en 1902.

Sabía algo de mecánica e grazas a iso empezou a traballar como chofer en Udalla (Cantabria) paira os donos dunha fábrica de anís de alí, paira os señores Ocejos. E tras varios anos de vida no Concello, foron a Getxo, ás Areas. Instalouse una tenda baixo a casa. A vida facíana nesa tenda, tiñan tamén a cociña, e só subían a durmir.

Máis tarde Ortiz de Barrón tomou o negocio das casetas da praia. Eran casetas paira dúas ou catro persoas, pintadas de branco e verde. "Como dicía o seu tío José Luís eran moi bonitos", di Ane Miren. Dispuñan de terrazas con toldos e un perchero de madeira na beira, onde as mulleres utilizaban bátalas brancas de baño de felpa paira ir até a beira, onde lles esperaban.

Nunha noite tráxica todas as cabanas queimáronse. Foi un duro golpe paira a familia, una gran perda. Venderon a tenda e trasladáronse ao barrio de Itzubaltzeta. Xunto a eles tiñan un cabaleiro, José Luís contaba "con cabalos espectaculares e ben alimentados", utilizados polos ricos de Neguri paira xogar ao polo en cámpalas de Lamiako.

Naquela época aproximadamente Ortiz de Barrón realizou a súa maior invención: o regadío giratorio. "Aparello giratorio paira a rega de xardíns e hortas" na portada do folleto da patente. Dentro veñen as explicacións. "Pode producir un efecto de choiva intensa ou fina, dependendo da planta que se queira regar", di o primeiro punto. Máis adiante, destaca a vantaxe de ser portátil, xa que grazas a iso podíanse fundar varios campos de cultivo cun só dispositivo. E segundo a presión da auga tamén explicaba que regaba tanta circunferencia: "Circunferencia de 26 metros en Bilbao; 30 metros nas Areas; 28 metros en Santander; 30 metros en Madrid, Retiro". "Este dispositivo pode dar una volta por minuto ou até catrocentos coas ás axustadas", di unhas liñas máis abaixo. E "é tan simple que o dispositivo está a disposición de quen queira regar".

Parece que este invento tivo bastante boa acollida. Gañou premios e empezaron a instalarse en mil sitios. Pero chegou a guerra e a situación familiar dos Ortiz empeorou. "Xullo non puido facer fronte ao investimento en fabricación da invención, publicidade, patentes francesas e españolas, etc.", afirma Ane Miren, "e ao final non puido renovar as súas patentes". Alí terminou a conexión entre os pulverizadores tan habituais na actualidade e Xullo Ortiz de Barrón.

A familia garda o folleto informativo desta patente en forma dun tesouro. E tamén gardan os recordos do seu avó. Pero o avó Xullo deixou na familia algo máis que un bo recordo, segundo Ane Miren. "Ese don foi herdado polos seus fillos. Recordo ao meu pai arranxando todos os reloxos, e a tele sabía arranxar todo o que rompía e non aprendeu mecánica ou nada así, era economista. E teño un sobriño que arranxa todo o que rompe en casa desde moi novo".

Así era tamén o avó Xullo, que inventou na súa casa una máquina de facer cigarros, "din que era pequena, moi rápida e moi fácil de usar", di Ane Miren. Ou "á miña nai, á súa nora, fíxolle a cociña eléctrica paira poder quentar o biberón da miña irmá, paira non ter que acender a cociña de carbón".

A súa nai cóntalle a Ane Miren que o seu avó tiña paixón polos seus netos. As dúas irmás maiores de Ane Miren, nacidas en Bilbao, leváballas todos os días ao parque e logo ao bar, a comer olivas, porque eran boas paira facer fame. Agora os netos tamén falan con amor do seu avó. Nótase que admiran ao seu avó Xullo.