Animais de Leeuwenhoek

2011/01/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biologia
• Mikrobiologia
• Historia

400

Colleu o microscopio na man e achegouno mirando ao máximo. Empezou a buscar o ángulo máis adecuado paira conseguir a luz que necesitaba. Había que manter o microscopio inmóbil... O que había naquela mostra de auga era incrible: o "animal" que se movían estaba cheo de diminutos! Antoni van Leeuwenhoek tiña un problema: estaba a ver seres que ninguén vira...

Os membros da Royal Society de Londres estaban alterados polas cartas de van Leeuwenhoek. O primeiro chegou en 1673, escrito no baixo holandés (o único idioma que sabía Leeuwenhoek). Leeuwenhoek non era un científico, senón un comerciante téxtil da cidade de Delft (Holanda), cunha educación básica. Pero os científicos máis punteiros sorprendéronse. E é que estaba a ver cousas que nin sequera sabían que existían, con microscopios feitos coas súas mans, si o que dicía nesas cartas era certo.

A primeira carta si que era crible. Leeuwenhoek narraba como uno dos membros máis prestixiosos da Royal Society, Robert Hooke, repetiu algunhas das observacións publicadas no libro Micrographia en 1665: un luxurioso e o aguillón e o ollo dunha abella. Eran observacións moi boas, máis detalladas que as de Hooke. Os membros da Royal Society publicaron na revista Philosophical Transactions a carta de Leeuwenhoek e animaron ao holandés a seguir traballando por este camiño.

Tiña un corenta anos, cando empezou a facer microscopios. Seguramente foi en 1668 cando quedou fascinado pola Micrographia de Hooke, que a obtivo.

Os de Leeuwenhoek eran microscopios moi básicos. Primeiro fabricaba unhas lentes de vidro moi pequenas, canto máis pequenas mellor, e metíaas nun buraco feito nun ferro de latón, cobre ou prata. As mostras colocábanse nunha punta afiada situada diante da lente e podíanse subir e baixar mediante uns parafusos, achegarse e afastarse ou virar. Os microscopios tiñan entre 2 e 8 cm en total.

Estes microscopios non foron inventados por Leeuwenhoek. Foron descritos polo propio Hook no seu libro. Pero Hooke descartounos polo seu difícil manexo, substituíndoos por microscopios "compostos" de dúas lentes.

A verdade é que os microscopios de Leeuwenhoek non eran accesibles paira todos, eran demasiado pequenos e debían ser manexados cunha gran finura. Necesitábase moita habilidade e moita paciencia paira ver algo con elas.

Pero si Hooke conseguiu ampliacións de 30, Leeuwenhoek superou os 200. O maior secreto estaba nas lentes. E, precisamente, mantivo a súa fabricación en segredo. Aínda non sabemos como os facía*.

Estímase que realizou uns 500 microscopios. E os seus descubrimentos non foron poucos. Na segunda carta enviada á Royal Society, o 1 de xuño de 1674, describe as células sanguíneas (eritrocitos) de seres humanos, porcos, aves e peces. E tamén calculou o seu tamaño. Estimou que no diámetro dun gran de area introducíanse polo menos 100 células de sangue, e que un gran de area tiña 0,85 mm, o que determinou que as células sanguíneas eran inferiores a 8,5 µm (agora sabemos que os eritrocitos humanos teñen un diámetro aproximado de 7,7 µm).

Ese mesmo ano, ao final dunha carta na que se explicaban os detalles da estrutura do ollo humano e dos cristais de sal, de súpeto cambiaba de tema e contaba o que atopou nun lago xunto á súa casa: "...moitos animais pequenos entre eles, algúns eran redondos, algúns algo maiores eran ovalados. Logo vin dúas patas ao redor das cabezas deste último tipo e dúas pequenas aletas no outro extremo do seu corpo".

Chamou a estas criaturas pequenas animalillos. E foi atopándose cada vez máis, nas augas dos pozos, nas infusións de pementa, nos viños... aparecían case todas partes. Así descubriu algas microscópicas, protozoos, rotíferos, ciliados, etc. Como en todas as observacións anteriores, describíaas con gran detalle.

Pola súa banda, os da Royal Society non sabían como tomar eses descubrimentos. Porque só Leeuwenhoek podía ver a todos estes seres. Dicía ademais que había máis dun millón nunha pinga de auga. Para que todo iso fóra cientificamente aceptable era necesario que esas observacións fosen repetibles. Pero os ingleses nin sequera coa súa mellor tecnoloxía conseguían ver o visto por Leeuwenhoek.

Afortunadamente tiñan Hooke; se alguén o podía conseguir, el conseguiuno. E ao final, tras varios intentos, conseguiuno en novembro de 1677: tras deixar durante varios días una infusión de pementa, viu "unha chea de animais nadando dun lado a outro".

En 1680 o comerciante holandés foi membro da Royal Society. Pero as polémicas non terminaron. Cando descubriu espermatozoides, por exemplo, aumentaron as críticas. Leeuwenhoek escribiu: "Sei que moitos non aceptan os meus escritos porque consideran imposible este tipo de achados. Hai cousas que están a dicir que estou en bruxaría, ensinando á xente o que non existe, pero hai que perdoalos porque non chegan a máis. Sei bastante ben que en toda a universidade hai persoas que non creen que na semente dos homes hai seres vivos. Pero estes non me preocupan, sei que o estou facendo correctamente."

En 1683 realiza outro interesante descubrimento ao analizar una mostra extraída dos seus dentes. Descubriu unha chea de animais: "os máis grandes tiñan movementos moi rápidos e fortes, movíanse a toda velocidade, como os peixes na auga". Posteriormente toma mostras de dous homes vellos que non limparon os dentes durante toda a súa vida: "era incrible cantos animalitos había; nadaban máis intensamente do que vin. Os máis grandes subían co corpo curvado cara arriba. O resto estaban en tan grandes cantidades que parecía que todo a auga estaba viva". Estaba a ver bacterias.

Leeuwenhoek seguiu descubrindo até o último día da súa vida, que morreu aos 90 anos. Mirando desde os seus microscopios descubriu un novo universo. Un universo marabilloso: "aqueles animalillos tiñan movementos deste tipo, eran rápidos, diferentes, cara arriba, cara abaixo, virando... era marabilloso velos".

 

*Actualización (28-03-2018):

Na cidade natal de Leeuwenhoek, na Universidade de Tecnoloxía de Delft (Holanda), uns investigadores acaban de aclarar como facía as lentes.

Non había luz lente se a facía con vidro puído ou soprado. O propio Leeuwenhoek nunca suxeriu que inventou una nova técnica paira traballar o vidro soprando. Con todo, parece que tentaba gardar mellor o segredo.

Investigadores de Delft analizan un microscopio de Leeuwenhoek utilizando tomografía de neutróns. Grazas a esta última tecnoloxía, puideron analizar a formación da súa lente sen destruír nin danar o microscopio. E descubriron que Leeuwenhoe era un gran pulidor de vidro. Agora queren saber se utilizaba algún tipo de vidro especial. Pronto o descubrirán a través da espectroscopia de gamma.