Luis Federico Leloir Agirre, euskal jatorriko Nobel Sari argentinarra

Elhuyar.- Non jaio zinen? eta zeintzu dira gaztaroaz dauzkazun oroimenak.

Luis Federico Leloir.- Parisen jaio nintzen, baina Argentinara bi urte nituelarik etorri nintzen. Nere gurasoak argentinarrak ziren. Nire aitak, Federicok, abokatu bazen ere ez zuen horretan lan egiten; nekazal administraritzan zebilen. Nere ama, Hortensia Agirre, Donamariako agirretarra zen. Nere aitak bederatzi seme-alaba izan zituen: lau lehenengo ezkontzan eta bost bigarrenean. Ni gazteena naiz.

Eskolan nenbilela, zientzi gaiekiko zaletasuna banuen jadanik. Memoria erabili beharreko gaiak, historia, geografia eta literatura alegia, zailak gertatzen zitzaizkian. Arrazonatua, logikari jarraituz ulertzen zena gogozkoago nuen. Horregatik ikasi nuen medikuntza. Fisika edo Kimika ere ikas nezakeen.

Medikuntza ikasten ari nintzela, anatomia ikasteak asko sufri erazi zidan; ezin bait nituen muskulu eta hezurren izen eta egiturak memorizatu.

Elhuyar.- Zuk medikuntza ikasi duzu. Hala ere, biokimikan egiten duzu lan eta kimikako Nobel Saria jaso duzu. Nola ulertzen da hau?

L.F. Leloir.- Nere bokazioa pixkanaka-pixkanaka jaio zen. Medikuntz Fakultateko Fisiologi Institutura joaten hasi nintzenean. Bertako zuzendari Bernardo Houssay zen; oso fisiologo ezaguna munduan. 1947.ean Fisiologia eta Medikuntzako Nobel Saria jaso zuen Carl eta Gerty Cori-rekin batera.

Gero, mediku-titulua lortu nuenean, goizetan ospitalera joaten nintzen eta arratsaldetan laborategira. Hala ere, laborategian gero eta ordu gehiago igarotzen hasi nintzen, eta azkenean erabat laborategian gelditu nintzen.

Elhuyar.- Zein da ikerketan zure interesik nagusiena?

L.F. Leloir.- Interes nagusia, aurkikuntza berriak (hauek txikiak baldin badira ere) ezagutzean datza; honek poz handia sortzen du. Ikerketari emandako benetako saria bezalakoa da.

Norberak, aintzinako konkistatzaileen antzera, gauza berriak esploratzeko gogoa du beti. Untzira igo beharrean, laborategira joaten gara eta han erreaktibo eta tresnen bidez ezagumendua zabalduz goaz; gure horizontea oso zabala da.

Inportantea, zera da: egun osoan zehar arazo baten ebazpideaz pentsatzen ihardutea. Horrela ere, ideia berriak oso nekez agertzen dira.

Elhuyar.- Zure bizitzan sari eta aipamen asko izan duzu. Zein da zuretzat preziatuena? Nobel Saria akaso?

L.F. Leloir.- Ez dut uste sariengatik poz handirik izan dudanik. Jaso dudan inportanteenak, Nobel Sariak alegia, urduritasuna sortu zidan. Nere bizimodua aldatu egin zuen. Nere asmoa, bizimodu lasaia (irakurtzeko, pentsatzeko eta saiakuntzak egiteko denboraz) izatea zen. Nobel sariak pixkanaka-pixkanaka plan horretatik urrundu egin nau. Sari honen gorabeherak bizi behar izateak ere, urduri ipini ninduen: zeremonia, elkarrizketak, kazetarien bisitak, telebistan egin beharreko agerraldiak, galdera guztiei erantzun egokiak eman beharra etab. Suediara egin nuen bidaia ordea, oso atsegina gertatu zen eta ez nintzen inoiz urduri edo nerbioso ibili. Beste sariak jasotzerakoan sentitutakoa sentitu nuen, baina beste maila batean.

Elhuyar.- Nobel sariak eta mundu-mailako zientzi sari ohoretsuak, zientifikoki oso aurreratuak dauden herrialdeetan (EEBBetan esaterako) lan egiten duten ikerlariei eman ohi zaizkie. Zientifikoki bigarren mailan dagoen herriko zientzilari batentzat zer adierazten du Nobel saria jasotzeak? Zer eragin izan dezake Argentinan?

L.F. Leloir.- Argentina bezalako herri bati Nobel saria ematea, gazteentzat eragingarri izan daiteke. Lana eta gogoaren bidez, nahiz eta bitartekoak falta, emaitza interesgarriak eta arrakasta lor daitezkeela frogatu du sari horrek.

Argentinak zientzi arloan bi Nobel sari jasotzeak, aktibitate zientifikoa bultzatu duela uste dut. Hala ere, ez da iritsi herri modernoak eskatzen duen mailaraino.

Elhuyar.- Zuk besteak beste, Britainia Handia eta Estatu Batuetan lan egin duzu. Ba al dago benetan Argentina eta bi herri horien artean horrenbesterainoko diferentziarik? Dirudiena baino txikiagoa al da? Handiagotzen ala txikiagotzen ari da diferentzia?

L.F. Leloir.- Nazioarte-mailan bakarkako esfortzuaren ondorioz nabarmendu den zenbait talde eta pertsona argentinar bada. Talde-lana eta batez ere jarraipena falta izan dira. Iparrameriketan eta Europan ikerketan nagusi diren herriekin dagoen koska oso handia da, eta azken urteotan tartea areagotu egin da. Etorkizuna, hein handi batean behintzat, herriaren egoera ekonomikoan datzala uste dut. Houssay-k "La Prensa"ko hitzalditarako Herri-Institutuan esandakoa gogoratzen dut beti: " Jaunok, gure herriak epe motzera edo luzera izango duen etorkizunaz konfidantza izan behar dugu. Eredu honetan oinarritzen bagara, ongi zuzenduriko lan gogorraren bidez bi edo hiru hamarkadatan herri aurreratuen mailan egon gaitezke. Gizarte osoa, egoera honek eraginda, kinka onean dago. Bere pentsalari eta jakintsuen lanaz, gure nazioak goi maila lortuko du. Gure gizonak, beren herriarentzat seme zintzo eta gizateriarentzat baliagarri izango dira. "

Elhuyar.- "Zein etorkizun izan dezake Argentinako ikerlari gazte batek? Zein aholku emango zenioke?

L.F. Leloir.- Argentina herri aurreratu eta prosperoen artean egon zitekeen. Urte asko alferrik galdu dugu, baina maila ona lor dezakegu oraindik. Horretarako gure gazteak hobeto prestatu behar genituzke, zientzia gehiago landu eta teknologia hobeto garatu.

Gazteak etengabe kitzikatu behar ditugu; etxean liburu eta aldizkarien bidez, eskolan demostrazio praktikoen bitartez eta unibertsitatean irakaskuntza onaz. Gainera jakinminak bizitza osoan zehar irautea garrantzitsua da.

Gazteei eman diezaiekedan aholkua, zaharkitutzat jo liteke, baina ni gazte nintzenean ematen zidaten berbera emango nieke: ikas dezatela, disziplinatuak izan daitezela, errespetoz joka dezatela eta gezurrik ez dezatela esan. Oraingo gazte batzuk oso desberdinak dira. Batzuri ez hiltzea ere aholkatu beharko litzaieke.

Elhuyar.- Azken urteotan unibertsitatea asko masifikatu da; Euskal Herrian eta Estatu espainolean bai bederen. Tituluak emateko zentru bilakatu delarik, bere benetako irakaskuntz eta ikerkuntz funtzioa ahaztua dauka. Zein baldintza izan beharko lituzke Unibertsitateak? Irakaskuntza eta ikerkuntza elkarrekiko osagarriak al dira?

L.F. Leloir.- Argentinan ere badago masifikazioa Unibertsitatean. Gazteek arrazoi osoz goimailako irakaskuntzara iristeko aukera izatea eskatzen dute. Tamalez unibertsitateak ez daude horrenbeste ikasleri irakasteko prestaturik eta ondorioz irakaskuntza txarra da, lokalak eskasak, ez dago behar adina irakasle eta hauek ez daukate ikertzeko aukerarik; ezta beren buruak lantzeko ere.

Arazoa maila dramatikora iristeko bidean dago. Aurrera egin nahi duten gazteentzat beste irtenbide bat bilatzeak beharrezkoa dirudi. Behinbehineko irtenbide bat, lan baliagarritarako karrera motzak sortzea da. Gazteei aukerak eman behar zaizkie eta gainera gizarteak eskaintzen dituen lan-aukera guztien berri eman behar zaie. Bestalde ordenadoreen eta telebistaren erabilpen zabalagoak irakaskuntz lanak erraz ditzake.

Elhuyar.- Zure bizitzako ia 80 urtetan gizarteak aldaketa bortitzak jasan ditu: bi Mundu-gerra pairatu ondoren, historian parerik ez duen garapen teknologiko itzela ezagutu du. Nolako etorkizuna izango dugu?

L.F. Leloir.- Nere ikuspuntu pertsonaletik biokimikan egin dudan ikerketa, esperientzia liluragarria izan da. Espezialitate zientifiko honek garapen ikusgarria izan zuen garaian lan egiteko aukera izan nuen. Pixkanaka-pixkanaka, bizidunen konposizio kimikoa ezagutuz joan ginen. Gero, zeluletan eratzen diren substantzia kimikoak nola transformatzen diren ikusi genuen. Proteinen, koipeen, karbohidratoen eratzeko erreakziobide kimikoa ezagutu zen. Gure laborategiko lanek, oligo eta polisakaridoen biosintesiaren erreakziobidea ezagutzeko lagungarri gertatu ziren. Hau, monosakarido-unitateen emaile moduan ari diren nukleotido-azukreen aurkikuntzari esker izen zen.

Oraingo aurrerabideek, guk unerik baikorrenetan espero genezakeena gainditu dute. Gizateriak duen zenbait arazo handi konpon dadin ikertzen jarraituko da, izena biokimika, bioinjinerutza edo besteren bat izanik ere.

Aurrerabide zientifiko/teknikoak, norabide bakarra duela dirudi. Ez dirudi gure arbasoak duela milaka urte gutxi batzuk bizi ziren garaietara atzera jotzea posible denik. Gizateriak bere aurrerabide-mentura honetan jarraituko du katastroferen batek mundua deuseztu arte... eta orduan agian beste mundu batean jarraituko du...