A revolución dos lunáticos
2009/05/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
Era una noite clara e tranquila de lúa chea. Un globo grande sobe polo ceo cheo dunha mestura explosiva de aire e hidróxeno e colga una mecha longa acesa. De face a ela, á espera da explosión imprescindible, algunhas sombras: lunáticas (lunaticks). Así se chamaban todos os meses aqueles amigos que se reunían en noites de lúa chea.
A mecha é demasiado longa e, cando xa non se esperaba, foi sorprendida por aquela explosión. A un cinco quilómetros dos seus amigos, outro lunático que quedou en casa esa noite recibiuno por escrito: "A explosión foi súbita e durou aproximadamente un segundo". Estas palabras pertencen ao famoso James Watt, o pai das máquinas de vapor. E os que xogaban co globo non eran calquera: Membros destacados da Asociación da Lúa de Birmingham. Trataban de analizar a orixe do son dos tronos, e o do globo era un experimento pensado paira probar algunhas das teorías que tiñan en mente.
As sesións da Asociación da Lúa eran, normalmente, menos bulliciosas. Científicos, artistas e homes industriais reuníanse paira cear ben, paira degustar un bo licor e paira falar por extenso sobre máquinas, industria e ciencia da época e do futuro; ou, como dicían naquela época, paira falar de filosofía natural.
Erasmus Darwin, Matthew Boulton e William Small comezaron a celebrarse a mediados da década de 1760. Erasmus polifacético, avó de Charles Darwin, era un home gordo, amable e bromista, moi coñecido naquela época. Era recoñecido como o mellor médico da zona, pero tamén foi inventor fértil, químico, físico, botánico, meteorólogo, filósofo e poeta. Boulton, pola súa banda, era un empresario valente e claro, que soña con converter a Birmingham no símbolo da calidade e fundador da exitosa factoría Soho; e o seu médico Small, moi interesado en enxeñaría, química e metalurgia.
Despois fóronse reunindo, entre outros, o outro avó de Charles Darwin, a prestixiosa ceramista Josiah Wedgwood; o propio James Watt, o químico Joseph Pristley, o astrónomo William Herschel, o industrial John Wilkinson e o enxeñeiro William Murdoch. Benjamin Franklin e Antoine Lavoisier tamén se relacionaron cos lunáticos por carta e no caso de Franklin tamén con algunhas visitas.
Homes de gran prestixio e cabezas incansables. O propio Darwin, ademais de realizar multitude de investigacións e invencións, lanzou algunhas ideas sobre a teoría da evolución que o neto desenvolvería con mestría. Pristley amaba os gases: illou o osíxeno e é o creador da gasosa. Herchel descubriu a Urano. A súa actuación foi impresionante.
Nesas reunións falábase case de todo, sen orde, sen guión previo e sen límites, con total liberdade. As calacas eran feroces, ás veces tolas.
Darwin deixou claro a paixón que vivía estes encontros nunha carta escrita a Boulton e que non podía asistir a unha reunión: "Séntoo terriblemente, porque os deuses do inferno, que visitan aos seres humanos con enfermidades e, por tanto, loitan constantemente cos médicos, non quixeron reunirme hoxe en Sohon convosco, con eses grandes homes, Lord! Que inventos, que ocorrencias, que retórica metafísica, mecánica e pirotécnica estiveron da palabra deste gran grupo de filósofos! E mentres tanto, eu, o malévolo, eu, prisioneiro nun carro, sen cabos, sen ganas de escapar e desesperados, paira facer una guerra contra a sífilis ou una mala febre!"
Interesáballes a ciencia, pero sobre todo as aplicacións da ciencia. Imaxinaron os trens rápidos do futuro, as grandes fábricas automatizadas, as terras de campo mecanizadas, etc. Non só se imaxina, daquelas ideas que xurdiron baixo a lúa chea pasaron en moitos casos á acción, e coa colaboración dos lunáticos fixéronse grandes avances. A Asociación da Lúa foi, en gran medida, una escuadra de ideas da revolución industrial. O mundo estaba a cambiar e sabía. Estaban convencidos de que o traballo que estaban a realizar melloraría a vida da maioría.
Nesta revolución, James Watt foi un personaxe importante. A furia da hipocondría pasou as súas 83 anos de vida pensando que estaba a piques de morrer. O escritor contemporáneo Mary Ann Galton escribiu que "era un retrato vivo da melancolía. Adoitaba ter a cabeza flexionada ou apoiada sobre a man na meditación; os ombreiros levantados e o peito afundido". Poucos pensarían que fose un xenio.
Tras traballar como aprendiz de fabricante de ferramentas, comezou a traballar como arreglista de ferramentas na Universidade de Glasgow. E cando lle chegou una máquina de Newcom deteriorada en 1764 acendíase o lume coas máquinas de vapor.
Para entón, estas máquinas de vapor creadas por Newcomen levaban máis de 50 anos bombeando as augas das minas de carbón. Pero non se pode dicir que eran moi eficaces. Nalgunhas caldeiras grandes a auga evaporada empuxaba o pistón cara ao cilindro cara arriba, e despois, ao arrefriarse con auga fría, volvíase a caer cara abaixo. Estes pistones subían e baixaban cinco ou seis veces por minuto.
Watt deuse conta de que gran parte da calor xerada na caldeira consumíase quentando periodicamente o cilindro. E una tarde do domingo de maio de 1765, paseando por un parque de Glasgow, a solución chegou de súpeto: manter o cilindro quente e condensar o vapor noutro lugar. Aí terminou o paseo.
Fundou o primeiro prototipo e obtivo a patente en 1769. E nos seus desprazamentos a Londres paira conseguir esta patente, comezou a quedar en Birmingham paira estar con Darwin, Smalle e Boulton. O trío tentou convencer a Watt para que viaxase a Birmingham e unísese a eles. E así o fixo, cinco anos despois, cando morreu a súa muller e o protector das súas máquinas fracasou.
A primeira máquina de Watt non era eficaz aínda, xa que coa tecnoloxía da época non se podían conseguir os cilindros adecuados. Pero Boulton tiña una confianza cega en Watten, deulle diñeiro e un gran equipo humano de traballo na súa factoría Soho.
O traballo doutro lunático foi tamén fundamental no desenvolvemento de máquinas de vapor. Coñecido como John Wilkinson Iron-mad (tolo do ferro), empeñouse en facer ferro cosas que até entón nunca se fixeron de ferro. Construíu a capela de Wholverhampton e construíu con ferro os marcos, o púlpito e os asentos das xanelas da capela, pouco cómodos no inverno. Tamén fixo a primeira barcaza de ferro, que dicía que todo o mundo afundíase, pero que non se afundiu. A mesa do seu despacho era de ferro e tamén fabricou a súa propia caixa de ferro.
En 1775, Wilkinson creou una nova máquina perforadora paira fabricar mellores canóns. Até entón fabricábanse con fundición, pero perforando una barra sólida conseguiu uns cilindros moito mellores. E iso era o que necesitaba Watt.
A petición dun cilindro Wilkinson, Watt conseguiu a primeira máquina de vapor realmente eficiente. O segundo foi paira a fábrica de Wilkinson, e nos próximos 20 anos Wilkinson fabricou cilindros paira máquinas de vapor Boulton & Watt.
Estas máquinas foron mellorando. O lunático William Murdoch traballaba paira Boulton e Watt en Sohon, que inventou como conseguir un movemento de rotación con máquinas de vapor. A factoría Soho converteuse na icona da revolución industrial, o Silicon Valley da época. E a súa veciña casa Soho, residencia de Boulton, foi o punto de encontro máis habitual da Asociación da Lúa.
Permaneceron con elas até 1813. Todos os meses, sen apenas baleiros, e sempre ao abrigo da lúa chea, que coñecían ben os poderes da lúa: os lunáticos sabían que as rúas iluminadas pola lúa chea eran moito máis amables e seguras no camiño da reunión á casa.
