As mareas negras, reflexo da sociedade negra
2003/06/01 Carton Virto, Eider - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria
O petroleiro Prestige transportaba fuel oil pesado, a fracción que queda no fondo ao destilarse o petróleo. O fuel utilízase na combustión industrial, como en centrais térmicas, e en recipientes diesel pesados de gran potencia.
É un líquido moi viscoso, sólido, e una das fraccións máis tóxicas do petróleo, pola súa riqueza en compostos aromáticos. No caso do Prestige, os hidrocarburos aromáticos policíclicos (HAP) crearon un gran balbordo, xa que se comprobou que polo menos nos animais poden causar cancro e mutacións. Como consecuencia, as persoas que estiveron recollendo o fuel tiveron que tomar medidas de seguridade especiais.
Con todo, os animais mariños non puideron tomar estas medidas de seguridade e golpearon o derrame. Segundo Ionan Marigomez, hai que diferenciar dous niveis de impacto. “Ao principio, a propia mancha xera un gran impacto físico; morren unha chea de aves, por exemplo, porque o petróleo estrágalles as plumas. Este impacto físico cesa cando as manchas desaparecen, pero non se ve influenciado polos compoñentes tóxicos das mesmas” Ionan Marigomez é catedrática de Bioloxía Celular na UPV/EHU e traballa na investigación deste impacto non evidente. “Os compostos tóxicos provocan cancro de fígado en peces e mexillóns que afectan ás glándulas dixestivas”. Con todo, estes danos só ven a longo prazo.
A influencia dunha vertedura de petróleo na vida mariña depende do tipo de petróleo vertido e da sensibilidade dos seres vivos que o rodean. Os ricos en hidrocarburos lixeiros, como o cru, son máis letais a curto prazo. De feito, “ao ser volátiles, solubilizarse e degradarse con relativa facilidade, perduran menos no medio, pero, pola mesma razón, teñen un efecto máis directo sobre os seres vivos e provocan asasinatos masivos”.
O fuel que levaba o Prestige atópase no outro extremo. Rica en hidrocarburos pesados. A pesar da súa menor toxicidade aguda, a súa duración é maior na contorna e a súa acumulación progresiva nos animais. Acumulación e transformación, xa que os animais os metabolizan. “Neste proceso fórmanse compostos máis solubles en auga” con maior capacidade de dispersión corporal, é dicir, “e neste caso, con capacidade de mutación e cancro”.
Pero os danos non só se producen a nivel de organismo. As verteduras, por suposto, afectan tamén ao nivel do ecosistema e, una vez máis, os danos a longo prazo son os máis graves. Os compostos tóxicos entran na cadea trófica e alteran a estrutura e funcionamento das comunidades e ecosistemas mariños. No caso do Prestige, Ionan Marigomez considera que hai perigo de que ocorra isto: “hai que facer un seguimento da situación paira coñecer a magnitude dos danos”.
Paira iso, dado que non é posible estudar todas as especies, os investigadores traballan con algunhas coñecidas pola súa sensibilidade. “Na costa, por exemplo, traballamos con mexillóns. O diagnóstico do medio realízase medindo os compostos acumulados e os danos sufridos a través de programas de seguimento. Un seguimento dos mexillóns, lombrigas de mar e dun peixe costeiro permítenos coñecer o estado da zona”.
É moito máis difícil saber si prexudica ou non en mar aberto, xa que “neste ámbito realízanse moi poucas investigacións”. Pero parece que os poucos que se fixeron son favorables. En zonas de vertedura natural de petróleo, como a canle de Santa Bárbara de California, os investigadores observaron una biodiversidade moi baixa. Os seus únicos habitantes son as bacterias e os invertebrados. O equipo de investigación de Bioloxía Celular da UPV-EHU, pola súa banda, durante o pasado ano percorreu o Mar do Norte estudando a influencia das plataformas petrolíferas da zona no arenque e o bacallau, observando que a contaminación dana a estes peixes.
En mar aberto, en xeral, seleccionáronse como sentinelas especies de peixes de interese comercial. No Golfo de Bizkaia, por exemplo, o grupo de investigación de Bioloxía Celular da UPV está a realizar o seguimento da anchoa e a pescada. Na zona de Galicia está a estudarse a bacaladilla e o galo.
Tal e como os danos non están claros, non se sabe cando se recuperará a situación. “Catorce anos despois do accidente de Exxon Valdez seguen describindo as súas patoloxías”.
No caso do Prestige, ademais, non se pode esquecer que o envase aínda está a emitir fuel, una tonelada ao día, e si non se fai nada, pode continuar durante outros corenta anos até o seu baleirado. E non só iso, senón que as manchas aínda non desapareceron do Golfo de Bizkaia, polo que os compostos tóxicos pasan constantemente ao medio. O Prestige está a converterse nunha vertedura crónica de meses e quizais de anos.
Pero tamén se pode aprender do peor, pondo recursos pódese converter nunha oportunidade paira aprender sobre verteduras crónicas de petróleo. Só o 8% do petróleo que se verte ao mar débese a mareas negras.
Marea negra invisible
Os últimos datos foron publicados pola Academia Estadounidense de Ciencias (NSF) no seu informe Petróleo no Mar. Realizáronse estimacións a nivel mundial, segundo as cales o 55% do petróleo que recibe anualmente o mar procede da natureza e das actividades habituais dos barcos, principalmente de limpeza e carga/descarga. O 40% corresponde ao consumo humano.
A NSF considerou especialmente preocupante este dato porque sospeitan que pode ser moito maior. A precisión na medición destas verteduras é moi difícil. Con todo, non está claro cal é a nocividad deste tipo de verteduras, a pesar de que todo é moi abundante, xa que a contaminación xerada polo petróleo é local. Por tanto, aínda que as verteduras poden ser tóxicos na fonte, sofren una gran dilución cando chegan ao mar.
O coñecemento da influencia das verteduras crónicas é moito menor que o das mareas negras, polo que os expertos propoñen realizar investigacións nos puntos de extracción de petróleo, que poden ser un exemplo interesante. Neste sentido, pode ser válido tamén polo Prestige.
No caso de Euskal Herria, Marigómez non cre que a situación da nosa costa sexa moi grave, aínda que en determinadas zonas poida resultar perigosa. Está moito peor, por exemplo, o Mediterráneo. Segundo WWF/Adena, anualmente emítense 20 Prestiges.
“A crise industrial, as novas tecnoloxías, as depuradoras... fixeron que a situación mellore moito nos últimos dez anos, pero o risco de contaminación persiste. A pesar de que a auga está máis limpa, nos sedimentos hai toneladas de compostos tóxicos atrapados. Estes compostos, debido á abundancia de materia orgánica e á escaseza de osíxeno na auga, estiveron fixados até o momento. Pero ao oxigenarse o medio se oxidarán e liberarán. Por tanto, aínda que pareza máis limpo, o risco de contaminación non desapareceu” O petróleo trae una factura cara.
Baixo o petróleo
O petróleo é una factura custosa, pero a pesar de todo, seguimos utilizándoa a lume de biqueira, porque, en definitiva, as bases da nosa sociedade son as do petróleo. E o do petróleo o noso modo de vida. Ao facer a lista, en cinco minutos é fácil encher un folio con produtos derivados do petróleo, de uso cotián. Combustible do coche e unha chea de pezas, carcasa do teléfono, tapa de verduras do supermercado, bolsas, computador, disquetes, mobles, botellas de auga, cartóns de crédito... Paira iso, no ano 2000 producíronse 11 millóns de toneladas de petróleo ao día, un 25% máis que en 1973.
Ademais, todo este petróleo non se produciu nas rexións de maior consumo, senón no Golfo Pérsico. Alí prodúcese o 26% do petróleo, pero só consumen o 5,5%. O resto transpórtase ás refinarías de Europa e Estados Unidos paira o seu tratamento e redistribución. Isto xoga aos barcos, xa que o petróleo transpórtase principalmente por mar.
De face ao futuro, e aínda que se fala moito de enerxías renovables, non parece que a curto prazo as cousas vaian cambiar moito. De feito, a NSF anunciou un incremento do 2,6% no consumo de petróleo paira o ano 2020. E como até agora, o petróleo extráese dos barcos no Oeste, xa que o 57% das reservas coñecidas atópanse no Golfo Pérsico. Outros Prestiges non van estar lonxe.
Aves, símbolos de catástrofe negra
As aves mariñas son o grupo máis afectado por verteduras de petróleo. Non é de estrañar, por tanto, que xa se converteu nunha icona contra as mareas negras. As manchas de petróleo convértense nunha rede de araña paira as aves. O petróleo destrúe a impermeabilidad e a protección térmica das plumas e deixa ás aves sen defensa.
Perden a capacidade de voar, nadar e mergullar, paira manter a temperatura corporal teñen que gastar máis enerxía e, ao non poder comer como sempre, debilítanse e morren.
Hai que ter en conta, ademais, que os compostos aromáticos tamén danan o aparello reprodutor e, por tanto, as mareas negras pon en perigo ás xeracións vindeiras.
Desde o afundimento do Prestige, máis de 23.000 aves reuníronse en España, Portugal e Francia, sobre todo o Martín, e a maioría morreron. Con todo, os afectados son moito máis, xa que se estima que só entre o 10 e o 20% das aves mortas recíbense. Os ornitólogos están preocupados porque os últimos catro anos foron duros nesta parte do Atlántico. A organización SEO/BirdLife estima que entre 275.000 e 500.000 aves foron asasinadas as mareas negras xeradas polos buques Erika, Tricolor e Prestige. Moitos deles, ao ser novos, tardarán uns anos en coñecer os danos reais das mareas.
Gai honi buruzko eduki gehiago
Elhuyarrek garatutako teknologia
