María Sibylla en Meria, fascinada polos bichos

2013/04/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Historia
• Biologia
• Ekologia
• Biografiak

En 1699, aos 52 anos, María Sibylla toma o barco en Meria. Custoulle recadar fondos paira pagar a viaxe; tivo que vender máis de 200 cadros, pero ao final podería cumprir ese soño. Deixou escrito o testamento polo si ou polo non e, xunto á filla máis nova, dirixiuse a Surinam. O soño de Merian era observar de cerca os insectos daquela rexión tropical, estudalos e debuxalos.

Lembrou como se fascinou polos insectos. Tería trece anos. "Empecei cos cogomelos, en Frankfurt, no meu pobo natal --escribiría diferente- e deime conta de que as outras orugas tamén daban guapos e bolboretas. Empecei a recoller todas as herbas que podía paira ver como se transformaban".

Para entón era un bo debuxante en Meria. O seu segundo pai, o primeiro falecido aos 3 anos, era pintor e el ensinoulle a debuxar, e pronto se deu conta de que a súa filla tiña un don especial. Ao principio debuxaba sobre todo flores e, de cando en vez, engadiu algún insecto xunto ás flores. Pero aos poucos os insectos fixéronse cargo das flores. Estaba fascinado polas bolboretas e as herbas de Meria. Quería coñecer a súa forma de vida: como nacían, que comían, como crecían, como se transformaban... Coidaba, alimentaba e debuxaba diferentes fases do seu ciclo de vida.

Así, sen apenas darse conta, un mundo bastante descoñecido empezou a saír á luz. De feito, poucos eran os que prestaban atención aos insectos que entón se consideraban "bestas do diaño". A metamorfose non se coñecía ben e a crenza de que se producían espontaneamente de augas e lodos sucios era estendida. Merian viuno claro: "todas as herbas nacen dos ovos de bolboretas que han copulado antes".

Dicíao no seu primeiro libro que publicou con debuxos de insectos, no Der Raupen wunderbare Verwandlung und sonderbare Blumennahrung de 1679, una admirable transformación das orugas e uns curiosos alimentos florais. En 1683 publicou a segunda parte do libro. Neses libros ninguén imaxinara aos insectos como até entón. Eran imaxes de animais vivos, non de animais mortos e conservados, como era habitual. O macho Sits vertió esperma e a femia debuxou os ovos, as orugas comendo follas, as bolboretas ou mesmo os lagartos estendendo a lingua cara ao alimento... Estas imaxes, xunto cos textos que escribía ao seu lado, demostraban que antes investigaba en profundidade o debuxado.

Inventou composicións que logo serían moi imitadas: una ou dúas especies de insectos, una delas alimentada polo tremor da planta. Subliñaba así a relación entre estes insectos e as plantas. De feito, Merian viu que moitas herbas se alimentaban só dunha planta: "É de destacar que tiven a miúdo orugas que comen una soa flor e que se non a daba, morrían inmediatamente". Tamén atopou algún exemplo raro: "cando non teñen suficiente alimento, estas larvas cómense una a outra, a súa fame é tanto". E coñeceu os mecanismos de defensa das orugas: "estas grandes herbas enrólanse ao tocar no talo, pero si apértanse víranse violentamente". Ou "enseguida pertúrbase, cando sente o máis pequeno, enrólase de súpeto e queda no chan, facendo o menstruo, ata que todo estea totalmente tranquilo".

Adoitaba atopar orugas nos xardíns, primeiro en Frankfurt e despois en Nuremberg cando casou alí. De feito, daba clases de debuxo ás fillas solteiras de familias acomodadas, o que abriu as portas aos seus xardíns. Logo, en 1685, con 38 anos, abandonou ao seu marido e coa súa nai e as súas dúas fillas trasladouse a Holanda, una comunidade relixiosa labadista. Alí, por primeira vez, comezou a ver insectos espectaculares procedentes doutro mundo: misioneiros e bolboretas procedentes dos trópicos, etc. Eran marabillosos.

Tras cinco anos de vida cos labadistas, pouco despois da morte da súa nai, trasladouse coas súas fillas a Amsterdam. Colocouse un estudo paira realizar e vender debuxos de flores, paxaros e insectos. E seguiu descubrindo xoias procedentes de territorios tropicais: "En Holanda sorprendeume a beleza dos animais que traían das Indias Orientais e Occidentais". Pero ninguén achegaba información sobre estes insectos. Se eses insectos marabillosos tivesen a oportunidade de observalos no lugar e con vida... Soñar e facer. Partiu a Surinam, a colonia holandesa en Meria.

Alí pasou dous anos. Non era un lugar cómodo paira vivir. Non tivo una relación agradable cos europeos das plantacións de azucre; a miúdo sentiu que rían por interesarse por outras cousas que o azucre. Pero a selva tiña bos agasallos paira Merian. "Levei a casa esta beldar e enseguida converteuse nunha crisálida de madeira --escribiu ao volver a Europa no seu libro Metamorphosis Insectorum Surinamensium (metamorfose dos insectos de Surinam)-. Dúas semanas despois, a finais de xaneiro de 1700, saíu esta fermosa bolboreta, cuberta de brillantes prata, azul mariño, verde e morado. Beleza indescritible. Imaxinar esta beleza con pinceis é probablemente imposible".

Tamén se sorprendeu coas formigas: "En América hai grandes formigas que comen árbores enteiras e poden deixar a árbore como un mango de escoba nunha soa noite". Outras formigas "se queren ir a algún sitio e non hai camiño, constrúen pontes; nun lado a primeira morde ou fai un anaco de madeira, a segunda colócaa detrás da primeira e aférrase a ela, a terceira colle a segunda, etc. Así chegan até o outro lado e logo pasan miles de formigas pola ponte". E describiu as arañas peludo que se alimentaban de formigas. "Cando non atopan suficiente formiga, collen dos niños pequenos paxaros que absorben o seu sangue. De cando en vez cambian a pel como as orugas, pero nunca vin voar".

Era a primeira vez que se documentaban este tipo de comportamentos dos insectos. En Europa moitos non creron. Mesmo houbo quen dixo que as formigas non podían facer pontes. Os inventos dunha muller...