Segundo encontro de matemáticos vascos
2016/08/10 Elisabete Alberdi Celaya - Matematika Aplikatua Saila, UPV/EHU; UEUko Matematika Saila | Naiara Arrizabalaga Uriarte - Matematika Saila, UPV/EHU; UEUko Matematika Saila Iturria: Elhuyar aldizkaria
En 2013 celebramos o primeiro encontro de matemáticos vascos, e entón púxose de manifesto que eramos moitas as persoas que faciamos matemáticas en eúscaro. O encontro deste ano confirmou a existencia e prosperidade da canteira de matemáticos vascos. Foi una alegría ver de novo algunhas das caras do primeiro encontro. A constatación de que o intento de achegar a novas persoas deu os seus froitos tamén nos encheu de satisfacción. E tamén quedou claro que esta roda non está paralizada, senón que vai a bo ritmo e vai enganchando, creando e compartindo ideas.
Aínda que a maioría dos que nos achegamos ao encontro fomos matemáticos, houbo algún que, sen ser matemático, traballa temas desta disciplina. Isto pon de manifesto a existencia de equipos de diferentes disciplinas, nalgúns dos cales se realizan traballos interdisciplinares relacionados coas matemáticas. Este encontro foi rico en contidos e formatos. O encontro contou cunha conferencia dun invitado, catorce comunicacións e un taller de papiroflexia. Hai que destacar que fai 3 anos houbo dúas comunicacións máis.
Estratexias paira a optimización do proceso
A conferencia convidada foi a cargo de Carlos Gorria baixo o título “Algunhas estratexias matemáticas formais e heurísticas paira a optimización de procesos”. Carlos é doutor en matemáticas e profesor do departamento de Matemática Aplicada e Estatística e Investigación Operativa da Universidade do País Vasco. Explicou os detalles de tres casos prácticos que desenvolveu en dúas empresas e nun hospital. Nunha empresa de carpintaría que se dedica ao corte de taboleiros, explicou o proxecto dirixido a obter os mellores rectángulos co fin de sacar o máximo partido dos troncos de árbores. Explicou como se utilizaron as matemáticas na xestión dos recursos paira construír un túnel e contou a estratexia utilizada no hospital de Galdakao paira a transfusión de plaquetas de sangue. Neste último caso, coa axuda das matemáticas conseguiuse reducir a taxa de perda das plaquetas de case o 16% ao 12%.
Sección de comunicacións
As catorce comunicacións dividíronse en 3 sesións, dúas pola mañá e una pola tarde. Desde a UPV-EHU, Basque Center for Applied Mathematics (BCAM), Universidade Pública de Navarra (UPNA), Hospitais Universitarios de Cruces e Basurto, École Normale Supérieur (ENS) e o Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique (INRIA). Tan abundante como a orixe foi o que se traballou nas comunicacións.
O apartado de comunicacións comezou con algúns desenvolvementos teóricos no campo da análise matemática. O primeiro tema a tratar foi a evolución da ecuación do filamento de violencia paira os datos iniciais esquineros. Os datos iniciais analizáronse nun caso de esquina única e en polígonos regulares. Seguindo no mesmo campo das matemáticas, outro relator achegounos o principio de incerteza e a ecuación de Schrödinger. Nela, ademais de lembrar o principio de incerteza de Heisenberg, puidemos coñecer outros principios de incerteza coñecidos en matemáticas.
Tamén puidemos coñecer as aplicacións das matemáticas no ámbito sanitario. Presentouse a tipoloxía de intoxicacións por nenos e mozos en diversas rexións do mundo, así como a análise das múltiples correspondencias utilizadas paira a identificación de patróns de intoxicación e a análise de clústeres. Nun segundo traballo analizouse a incidencia da artrose nas articulacións de xeonllo e cadeira na deterioración do nivel de calidade de vida. As investigacións que se realizan paira estimar o beneficio dun tratamento utilizan índices de utilidade que miden o estado de saúde do paciente, entre os que se atopa o cuestionario EQ-5D. A partir do cuestionario específico paira pacientes con artroses de xeonllo e cadeira (WOMAC), explicóusenos o proceso de estimación do índice de dispoñibilidade de EQ-5D. Por último, achegáronse datos sobre a mala evolución dos pacientes hospitalizados por pneumonía no hospital de Galdakao nos anos 2008 e 2009, explicando como se utilizou a regresión loxística paira realizar este estudo.
Desde o ámbito sanitario, saltamos ao modelo matemático proposto por Manfred Eigen paira explicar os primeiros pasos da vida na Terra. Analizamos o modelo e puidemos aprender como se utilizou paira explicar as poboacións de virus.
O encontro contou tamén con conferencias relacionadas coa educación. Nunha delas presentáronse una serie de actividades didácticas desenvolvidas co obxectivo de mostrar aos alumnos de 1º e 2º de Primaria a existencia das matemáticas na vida real. A proposta baseouse na interdisciplinariedad e na hora de Educación Física traballáronse as actividades. Noutra comunicación contáronnos cos alumnos de 4º da ESO a experiencia de incorporar software dinámico no ensino da álxebra. Tamén tivemos coñecemento dun proxecto dirixido a identificar conceptos comúns e a deseñar e implantar accións de aprendizaxe interdisciplinares co alumnado universitario, concretamente co alumnado de enxeñaría, que traballan en “Algebran e Xeometría” e “Representación Gráfica”.
A través da didáctica, un relator tamén falou sobre a etnomatemática. A Didáctica das Matemáticas nace como disciplina didáctica na década dos 60, e na década dos 90 xorde una serie de paradigmas que estudaban as matemáticas desde un punto de vista social, cultural e político, uno dos cales é o que coñecemos como etnomática.
Tamén puidemos analizar matematicamente dous problemas reais relacionados coa mobilidade. Puidemos ver como se poden utilizar as matemáticas paira o préstamo de bicicletas nas grandes capitais do mundo. Presentouse a teoría da zona media e presentóullenos o uso desta teoría nos servizos públicos de préstamo de bicicletas nas capitais como Londres, Berlín ou París. Outro orador abordou o problema de orientación, variante do coñecido problema do vendedor ambulante. Neste problema de percorrido, as distancias entre os pobos e o premio por visitar cada pobo son coñecidos. O reto deste problema é atopar un percorrido que permita maximizar os premios obtidos no camiño, comezando e finalizando nun pobo previamente definido.
Outro tema analizado foi o do sistema de numeración do conxunto baseado na sucesión de Stern. Neste sentido, mostráronse algúns exemplos interesantes da colección do sistema de numeración deste conxunto.
Tamén se trataron algoritmos adaptables orientados aos obxectivos de creación de redes óptimas en diferentes problemas de enxeñaría. No campo do tempo explicáronnos como se pode facer una adaptación orientada aos obxectivos mediante unha declaración extraordinaria do erro, todo iso útil paira deseñar procesos adaptados.
Podemos dicir que o espazo das comunicacións tamén estivo adaptado á diversidade e á procura do interese do público.
Taller de papiroflexia
O taller de papiroflexia, da man de José Ignacio Royo, deu o peche ao encontro. José Ignacio é doutor en matemáticas e profesor do departamento de matemática aplicada da Universidade do País Vasco. Ademais de dedicarse á investigación, traballou na divulgación deste tema, tanto a través da publicación de artigos divulgativos como a través de charlas ou cursos. O que nós chamamos papiroflexia, coñécese como xaponés en todo o mundo: “origami”. José Ignacio contounos que os artistas que practican papiroflexia utilizan métodos matemáticos paira crear diversas figuras.
O taller centrouse en tres actividades. O primeiro obxectivo foi tomar conciencia da proporción A4 ao dobrar o papel. Estudouse como dobrar a diagonal dun rectángulo e comparouna coa clásica construción que se realiza con regras e compás. Tamén explicou a proporción 1 que ten una folla A4; construímos un pentágono regular cunha boa aproximación e realizouse unha análise do erro que se acumula ao dobrar cun sobre de tamaño A4. A continuación observáronse os métodos iterativos no taller. Paira iso realizáronse prácticas como dividir una liña en n partes iguais, utilizar a técnica Fujimoto paira obter o número 1/3, analizar o erro, dobrar a boca que dá os bicos utilizando a técnica de obtención 1/3, etc. Finalmente, analizouse a estrutura do tetraedro, que se dividiu en dous partes.
Atopar as matemáticas baixo a arte da papiroflexia pode sorprender a calquera, pero os matemáticos quedamos especialmente fascinados e con ganas de seguir profundando máis.
No encontro púxose de manifesto que é posible atopar as matemáticas desde os casos reais da vida até as reviravoltas da arte. A valoración do encontro foi moi positiva, e quedámonos á espera do terceiro, coa esperanza de que este ano sexa igual ou mellor.
