Sociedade no núcleo

2010/05/01 Rementeria Argote, Nagore - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Zoologia
• Biologia

Eduardo Fano é profesor da Facultade de Psicoloxía da UPV. É psicóloga e experta en etología humana, no campo da bioloxía que estuda o comportamento humano. Entre os seus temas de investigación atópanse a psicoinmunología, a tensión social e a endocrinoloxía do comportamento.

Ed. : Jon Urbe/ARGAZKI PRESS.

A persoa é basicamente un animal. Desde o punto de vista da etología humana, o comportamento distingue ao ser humano doutros animais e, máis concretamente, o cerebro que fixo posible este comportamento e a súa capacidade de adaptación ao medio no que vive.

Con todo, se se quere decidir que é o que diferencia ao home doutros animais, o primeiro que convén é decidir entre quen se realizará a comparación. Entre os animais adóitanse coller os chimpancés, típicos chimpancés e bonobo, porque son as especies máis próximas ao ser humano na evolución e as súas capacidades atópanse en principio máis próximas ao ser humano.

Una vez que o home se puxo á beira dos chimpancés, pódese falar das obras máis grandes do ser humano: escribe sinfonías, fai grandes traballos de enxeñaría, chegou até a Lúa... e así. Pero, segundo o psicólogo Eduardo Fano, "igual vemos a diferenza máis clara quitando todo o que nos rodea". Por iso, propón as seguintes sociedades de cazadores-recolectores paira a comparación: yanamoak, hadzak, boskimanoak, acheak, etc., é dicir, pobos máis próximos á natureza, sen escritura e sen esa superposición cultural da sociedade moderna.

Cultura non, cerebro

A cultura é a que distingue ao ser humano do resto de animais, segundo a antropoloxía e outros moitos campos científicos. Pero, segundo Fano, desde o punto de vista da psicobiología, hai animais con cultura ou comportamento cultural. "Se a cultura é un corpo de información que se pode transmitir, que non está escrito nos xenes e que axuda ao individuo e á especie na súa vida, entón o chimpancé tamén o ten. E si non queremos que o chimpancé entre nese grupo, temos que adaptar a definición de cultura". Por iso, non considera que a cultura sexa realmente característica, senón que é o sistema de procesamiento, o cerebro, que permitiu esa cultura.

Na rexión tanzana de Ugalla, os chimpancés utilizaron as ramas da imaxe paira extraer raíces, tubérculos e bulbos subterráneos. Ed. : Ugalla Primate Project.

A cuestión é que características do cerebro, que capacidades do home distinguen realmente do chimpancé. Paira Fano, estas capacidades son tres: a lingua, a capacidade de manipular as cousas e una que se refire plenamente á súa área, a capacidade de construír a teoría da intelixencia.

A capacidade de construír teorías da mente é un dos alicerces fundamentais da cognición social. É algo que una persoa realiza todos os días sen ningunha dificultade. Cada persoa ten en mente una teoría sobre o que outra pensa. As vivencias, as relacións, o que lle contaron sobre el... ten, á fin e ao cabo, a súa historia interiorizada, e actúa en consecuencia. "Todo isto facémolo todos os días, sen problemas. Eu teño que construír una teoría da intelixencia dos demais, e teño que saber que probabilidade tes de que actúe dunha maneira ou outra segundo os datos que teño. E os seres humanos temos esa capacidade e hai dúbida de si os chimpancés teñen ou non".

Como modelo de investigación utilízanse pobos de cultura exclusivamente oral, como as tribos cazadoras-recolectoras, yanómamas. Ed. : Fiona Watson/Survival.

Paira demostrar que os chimpancés teñen teoría da intelixencia, realizáronse varias probas no laboratorio. Estudos realizados polo primatólogo e etólogo Frans de Waal demostran que os chimpancés son capaces de enganar, facer cálculos... "pero cando se fixeron experimentos rigorosos, ás veces fallaron e hai certa polémica. Eu creo que teñen --explica Fanok - porque de aí constrúese a capacidade de vivir nunha sociedade complexa, pero é difícil de demostrar". Precisamente esta capacidade humana, a construción de teorías da intelixencia, é o resultado de vivir en sociedade.

"Até fai moi pouco vivimos en comunidades de 50-100 persoas, máis ou menos --conta Fanok -, e paira iso basta con dúas capacidades: a de construír coa linguaxe --sintáctico e gramatical- e un modelo de idea do comportamento do outro". Si a eles engadimos as ferramentas e a súa capacidade de manipular a contorna, a interacción destes tres factores fortalece una a outra, logrando una maior capacidade. "Crean una espiral; a partir do momento en que desenvolvemos a lingua, o noso coñecemento e información pode ir acumulándose no cerebro e, no seguinte paso, cando aparecen e escriben, esa culturalidad explota".

Por iso é tan interesante utilizar como modelo un pobo que non ten escritura, "se imos ás tribos máis próximas á natureza, temos que ver que diferenzas teñen coas culturas dos chimpancés; a iso debemos fixarnos, porque esas tribos son tamén seres humanos, e todo o que se construíu despois non nos fai máis humanos".