Paira min e paira a natureza?

2009/12/01 Lakar Iraizoz, Oihane - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Nekazaritza
• Ekologia
• Ingurumena
• Ekonomia

Os obxectivos finais da conservación da natureza son a restauración de hábitats naturais e a recuperación de especies ameazadas. En xeral, non vinculamos as iniciativas a favor diso aos propietarios privados, senón ás institucións públicas. De feito, na nosa sociedade a conservación da natureza realízase principalmente en espazos naturais protexidos e a administración pública encárgase de xestionar os espazos naturais protexidos: Parques Naturais, Rede Natura 2000, zonas de especial protección...

Isto non significa que non exista ningunha relación entre a conservación da natureza e a propiedade privada. Por exemplo, o 40% dos Lugares de Importancia Comunitaria da Rede Natura 2000 de Gipuzkoa son privados.

"Hai que fixarse no seu valor desde o punto de vista da natureza e a biodiversidade paira designar un terreo como espazo natural a protexer, e non si é de propiedade pública ou privada", afirma Iñaki Azkarate, técnico de medio ambiente do Concello de Errenteria. E as normas a seguir son as mesmas se una parcela protexida é pública ou privada.

Estas normas delimitan en ocasións o que os propietarios poden facer nos seus terreos. E, en xeral, os propietarios, Fernando Otazua, director técnico da Asociación de Propietarios Forestais de Gipuzkoa, non se mostran moi satisfeitos con estes límites: "En definitiva, benefícianse economicamente menos do que poderían obter noutra situación e móstranse prudentes ante esta situación". Ademais, di que "aos propietarios non lles parece que a declaración dun terreo como espazo natural benefícielles. Non ven como un beneficio o aumento do turismo, o aumento da biodiversidade, etc.".

A Administración sábeo e en ocasións abona aos propietarios a cambio de limitacións de uso. Segundo a información facilitada por Ismael Mondragón, xefe do Servizo de Xestión de Montes e Hábitats da Deputación Foral de Gipuzkoa, en Gipuzkoa tramitáronse 119 expedientes paira a concesión de axudas desde 1987. Estas axudas supuxeron a protección de 168 ha, paira o que se destinaron 540.975 euros.

Os donos pagan con alegría. Tal e como sinalou Otazua, "se o pobo decidiu que merece a pena tomar determinadas medidas no terreo dunha persoa concreta, o máis correcto é que o pobo dea una certa remuneración a ese propietario".

A Administración recorre por diversas vías á protección dos terreos privados que considera de interese desde o punto de vista da biodiversidade. Con todo, non sempre conseguen pór fin ás iniciativas postas en marcha. Azkarate menciona un caso deste tipo: En Errenteria, cerca do Parque Natural de Aiako Harria, atópase un pequeno robledal de gran interese, con varios exemplares maduros. "O propietario da parcela obtivo a autorización da Deputación paira a derriba do robledal e cando se tivo coñecemento diso o noso departamento, o Departamento de Medio Ambiente, decidiu actuar", engade.

Reuníronse co propietario e estudouse a compra do terreo por parte do Concello. Con todo, a proposta do Departamento de Medio Ambiente non saíu adiante no Concello e non a compraron. "Neste momento non sabemos que pasará con leste robledal. E é que, a pesar de contar co permiso da Deputación, aínda non o fixeron", sinalou Azkarate.

Conservación con nome e apelidos

Agora consideramos moi normal que a Administración sexa a responsable da conservación da natureza. Pero historicamente é algo bastante novo. Historicamente a propiedade privada ha contribuído sobre todo á conservación da natureza. O seu estado débese aos propietarios dunha gran conciencia ecolóxica que precederon a varios espazos naturais que na actualidade atópanse en moi bo estado de conservación.

Un exemplo é o Señorío de Bértiz. Trátase dun dos bosques máis grandes do País Vasco en mellor estado ecolóxico: un bosque maduro de dous mil hectáreas, a cuxa sombra se desenvolveu un ecosistema moi rico.

O principal responsable desta situación é o último propietario particular que tivo Bertiz, o señor Pedro Ziga. Pedro Ziga e a súa muller, Dorotea Fernández, compraron o Señorío de Bértiz en 1898. A parella deu ao señorío o seu aspecto actual, e non querían que se alterase cando morreu. Paira iso, deixaron escrito no testamento que ían ser cedidos á Deputación de Navarra e que quedarían na súa poder, sempre que cumprise o requisito de non poder modificar as características do señorío.

Baixo esta condición pasou a mans da Deputación de Navarra en 1949. En 1984 foi declarado Parque Natural, o primeiro de Euskal Herria, e desde entón, a través dos seus plans de xestión, defínense as accións a levar a cabo, as medidas a adoptar e as directrices para que o bosque de Bertiz non perda o seu valor.

Privado como complemento do público

De feito, todos os espazos naturais protexidos requiren dun plan de xestión. "En ocasións, con todo, estas accións non cobren todas as necesidades dun espazo natural concreto", sinalou Azkarate. E ás veces estas necesidades requiren de actuacións extraordinarias nos ámbitos privados.

É o caso da Reserva da Biosfera de Urdaibai e concretamente do arroio Amunategi. O río Amunategi é o lugar de residencia do visón europeo, onde se atopa a maior poboación da ra forestal ibérica, así como diversas plantas a protexer, etc. En canto á súa localización en Urdaibai, a xestión de Amunategi corresponde ao Departamento de Medio Ambiente, Planificación Territorial, Agricultura e Pesca do Goberno Vasco.

No plan de xestión de Urdaibai pódese observar que Amunategi atópase entre as prioridades de conservación. Con todo, tal e como sinala a Fundación Urdaibai, "non hai ningún plan de acción previsto paira mellorar o estado ecolóxico deste arroio".

A Fundación Urdaibai é una entidade privada sen ánimo de lucro que ten como obxectivo contribuír á conservación e xestión da natureza. No arroio Amunategi preténdese restaurar a vexetación autóctona.

Comezou a súa andaina en 2004. Na actualidade, en moitas zonas da beira do río Amunategi, a vexetación atópase nun grave estado de conservación, dominando os piñeirais e eucaliptadis en zonas nas que por si soas deberían existir fresnedas de aliseda.

Con todo, moitos dos terreos que queren restaurar teñen propietario privado e non poden entrar neles de calquera xeito. A ferramenta utilizada paira o traballo é a denominada Custodia do Territorio, una iniciativa na que una entidade privada sen ánimo de lucro realiza una xestión en favor da conservación da natureza, a cultura ou a paisaxe en terreos alleos. Paira iso, por suposto, vinculan algún convenio cos propietarios dos terreos. A Fundación Urdaibai está a traballar xa nunhas 100 hectáreas a través deste sistema de xestión en toda Hego Euskal Herria.

"Concretamente en Amunategi temos xa 17 parcelas ao noso cargo. Paira iso tivemos que tratar con sete propietarios", di Maider Olondo, da Fundación Urdaibai. En total, máis de 20 hectáreas de terreo e aproximadamente 750 metros lineais de río. A conca de Amunategi, con todo, ten una superficie de 300 hectáreas.

A restauración dos terreos non é una tarefa lenta, xa que é necesario retirar as árbores, tratar o chan e plantar novas plantas. E, ademais do traballo, Olondo di que necesitan "una fortuna enorme". Os socios da Fundación pon diñeiro, pero iso non é suficiente. Até a data recibiron subvencións de institucións públicas (Goberno Vasco e Concello de Busturia), doutras fundacións (Fundacións de Natureza e Biodiversidade), do padroado da reserva da biosfera de Urdaibai e dunha empresa privada (Torraspapel).

Trato cos propietarios

O traballo e o diñeiro non son só paira traballar en terreos. "O trato cos propietarios de terreos é moi difícil aquí", sinalou Olondo. Na maioría dos casos tiveron que realizar tratos monetarios cos terratenientes. Algúns propietarios doaron o diñeiro que gañarían no momento de cortar as árbores.

Con todo, tamén tiveron propietarios que non lles pediu troco. David Elexgaray foi un deles. El cedeu un par de parcelas á Fundación Urdaibai. Esta decisión tomouna porque coñecía, por unha banda, a importancia de manter a biodiversidade de Urdaibai e, por outro, os bos resultados que deu a conservación do territorio en países moito máis estendidos como o Reino Unido.

Con todo, o feito de que moitos donos queiran ingresar diñeiro por diñeiro non sorprende a Elexgaray. Na súa opinión, detrás desta actitude atópase a cultura do caserío: "todo o relacionado co caserío debe beneficiarse. Se os terreos non teñen prados, os baserritarras teñen hortas ou plantacións de árbores. No seu esquema non se inclúe a cesión de terreos paira a rexeneración do bosque natural. Non se corresponde coa tradición que eles coñecen".

A Azkarate, técnico de Medio Ambiente do Concello de Errenteria, parécelle normal que os propietarios adopten una postura contraria ao principio: "Esta postura contraria non só se manifesta na conservación da natureza, senón que a algúns cidadáns non lles parece ben tomar medidas contra o tabaco, peonalizar as rúas ou ter que pagar a OTA paira aparcar o coche". Pero considera que todas son "políticas públicas a realizar".

Con todo, antes de buscar un cambio de actitude no sector privado, Azkarate cre que nos terreos públicos hai algo que facer: "XXI. No século XIX, moitos municipios de Euskal Herria apenas obteñen diñeiro de explotacións forestais e madeireiras; as principais actividades económicas están relacionadas co comercio ou a industria. Nesta situación non é necesaria a produción de madeira en terreos comunais".

Na actualidade, a cobertura dos bosques naturais nos terreos públicos é moi reducida. Con todo, Azkarate cre que cada vez se introducirán máis bosques autóctonos en terreos públicos. "O 20% de Gipuzkoa é público e queremos levalo a esta situación. Que facer co 80% restante? Bo, falaremos cando chegue o momento, pero fagamos una xestión gañadora en terreos comunais: restauremos a biodiversidade e os hábitats naturais (robledales, marojales, encinares, alisedas, hayedos, etc.)".