Premios Nobel

1992/12/01 Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Medikuntza
• Fisika
• Kimika
• Sariak

Química

• Rudolph Marcus

O Premio Nobel de Química viaxa a California, onde o canadense Rudolph Marcus traballa no Instituto Tecnolóxico de California. Na súa opinión, obtivo o premio con investigacións sobre a “reacción máis sinxela en química”.

Marcus é un químico teórico que desenvolveu a teoría das reaccións de transferencia de electróns entre 1956 e 1965. Naquela época fíxoselle una moi cálida acollida ao seu traballo, pero posteriormente nos anos 80 puidéronse demostrar experimentalmente as súas teorías.

As reaccións de transferencia de electróns están na base do proceso da vida. Por exemplo, a fotosíntesis pode incluírse neste grupo. Pero tamén podemos incluír neste grupo as reaccións de redox ou o funcionamento das baterías e a propia corrosión.

Debido a que a velocidade real dalgunhas reaccións aparentemente sinxelas era moi inferior á estimada, Marcus nas súas investigacións lanzouse a buscar a razón. El foi o primeiro que descubriu que a xeometría das moléculas do disolvente tiña moito que dicir á velocidade de reacción. As moléculas de disolvente distribúense ao redor dos iones e esta ordenación debe adaptarse, xa que non é a mesma que a dos reaccionantes ou os produtos de reacción. Este é o factor que reduce a velocidade destas reaccións aparentemente simples. A teoría de Marcus permite calcular moi detalladamente as velocidades de reacción e coñecer como variará dita velocidade en función dos diferentes disolventes.

Aínda que o Premio Nobel concedéuselle por esta investigación, Marcus realizou achegas noutros moitos ámbitos. Entre elas, a teoría das reaccións unicelulares (reaccións dunha soa clase molecular) e as relativas ao estado de transición.

Física

• Georges Charpas

George Charpa, premiado no campo da Física, é polaco de nacemento. Xunto aos seus pais emigrou a Francia onde cursou os seus estudos. Desde 1959 traballa no prestixioso CERN, o Centro Europeo de Investigación en Física de Partículas.

A investigación de Charpak caracterízase polo deseño de novos instrumentos. O chamado faiado de Charpak, con todo, non ten fonte de traballo paira os artesáns. Di que chegou a inventarse a cámara porque “ten tendencia á teoría”. Segundo el, a idea xurdiu da boa comprensión da teoría das técnicas de detección de partículas subatómicas.

A física das partículas céntrase na detección de partículas subatómicas. Nun principio, a forma en que se detectaron estas partículas foi poder “ver” dalgunha maneira a pegada que una partícula de alta enerxía que viaxa a través da materia deixou ionizada ao longo da súa traxectoria e nela realizáronse diversos esforzos. Pero a detección de partículas cada vez máis raras xeraba problemas. Entre os millóns de episodios correntes necesitábanse sistemas que permitisen detectar este singular percorrido.

A achega de Charpak foi a conexión do aparello de alta definición con sistemas de detección electrónica de alta rapidez. Paira iso recuperou o contador proporcional que xa se utilizaba en 1908. O contador é un tubo cheo de gas, cun filamento no centro. O paso de partículas de alta enerxía produce una ionización do gas e un pulso no filamento. A idea de Charpak foi pór filamentos paralelos a intervalos de 1-2 mm e recoller os pulsos eléctricos por computador. Isto permitía detectar millóns de partículas por segundo.

A utilización deste instrumento supuxo un gran impacto paira a física das partículas, xa que permitiu chegar até os extremos antes inaccesibles. Un bo exemplo de como entender ben a física pode crear un dispositivo totalmente práctico!

Medicamento

• Edmon H. Fischer Edwin G. Krebs

Os dous bioquímicos estadounidenses galardoados este ano co Premio Nobel de Fisiología e Medicamento son: Edwin Krebs e Edmond Fischer. A investigación que dá orixe ao premio, como é costume, non é desta mañá, senón que parte dos traballos realizados hai case corenta anos por dous investigadores da Universidade de Washington en Seattle.

Durante o estudo do proceso de activación dalgunhas encimas especiais, chamadas quinasas proteicas, observouse que o proceso de fosforilización levaba á posta en marcha dalgunhas funcións celulares ou, á inversa, paralizábanse. Por tanto, estas encimas facían pasar as proteínas do estado inactivo ao activo. Comprobouse que as proteínas quinasas actúan como catalizadores en reaccións de fosforilización. Durante a fosforilización, un grupo de fosfatos transfírese dun composto transportador de enerxía (TPA) á proteína, o que provoca a activación da proteína.

Así explicaron os premiados o mecanismo das quinasas. Desde entón descubríronse miles de quinasas proteicas que teñen una gran importancia en estudos de moitos campos, incluíndo a xenética.

Pero hai poucos anos estes dous investigadores fixeron un novo descubrimento que pecha o círculo. Identificáronse as encimas coñecidas como fosfatasas. Estes catalizan a transferencia de enerxía en sentido contrario. Agora, por tanto, debido ás quinasas e aos fosfatasas, coñécese todo o mecanismo de fosforilación reversible das proteínas.

Este descubrimento tivo aplicacións en campos tan diversos como a prevención de rexeitamentos en transplantes ou o estudo dalgúns cancros.