Memoria

1996/10/01 Zupiria Gorostidi, Xabier Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Anatomia/Fisiologia

Cando necesitamos una determinada información buscamos na memoria e, como o lector sabe, ás veces non a atopamos. Con todo, si gardamos a información correctamente, a maioría das veces é fácil atopar o que buscamos. Hai cousas e acontecementos que nos gustaría esquecer e que, desgraciadamente, véñennos á mente máis do que nos gustaría. Por iso, vemos claramente que a memoria, polo menos en gran medida, está fóra da nosa vontade.

A información que almacenamos a curto prazo xera cambios funcionais nas neuronas e esquécese facilmente. Neste sentido, é como o carreiro de montaña: non produce apenas alteracións paisaxísticas e desaparece si non se utiliza. A información que gardamos a longo prazo xera cambios estruturais nas neuronas e é difícil de esquecer; é como a estrada: produce profundos cambios na paisaxe e aínda que non se utiliza non desaparece.

Para que a memoria funcione, o cerebro debe estar ben. Cando queremos correr, sabemos que os ósos, os músculos e os nervios das pernas teñen que estar ben, paira lembralo exactamente: o cerebro debe estar ben, bastante maduro e sen lesións. Do mesmo xeito que os nenos pequenos adquiren aos poucos a capacidade de camiñar debido á inmadurez, tamén van adquirindo lentamente a capacidade da memoria, que chegará a medida que chegue o cerebro.

Do mesmo xeito que o que rompeu un óso das pernas non poderá correr, o que sufriu una lesión cerebral poida que non poida utilizar adecuadamente a capacidade de memoria. Una vez formado o óso, poderiamos quedarnos tolos; mesmo nos casos nos que a lesión cerebral foi bastante elevada, a recuperación da capacidade de memoria pode ser difícil. Da mesma maneira que o que non ten pernas non poderá camiñar correctamente, o que ten lesión cerebral non terá o recordo adecuado. Lamentablemente, esta situación dáse a miúdo como consecuencia dos accidentes.

Do mesmo xeito que aos maiores endurécenselles" os ósos, a memoria tamén se debilita, perde axilidade. Pero non fagamos leis desta afirmación, xa que a todos os anciáns non se lles endurece os ósos por igual e a memoria non se lles cae igual. A vellez non é suficiente para que una persoa quede sen levantarse da cama, nin paira perder a memoria.

Débese a que a persoa que se quedou inmóbil sufriu una enfermidade que lle levou a perder a memoria de forma significativa, como é o caso do Alzheimer (enfermidade que provoca a morte rápida das neuronas e de aí a perda de memoria que sofren os pacientes). A perda de memoria causada por algunha enfermidade só afecta ao 10% dos maiores de 65 anos e ao 20% dos maiores de 80 anos.

Seguindo co mesmo exemplo, sábese que a capacidade que temos todas as persoas paira correr é totalmente diferente e o mesmo ocorre coa capacidade de memoria: os que teñen un corpo adecuado paira a carreira adaptaranse máis facilmente e os que teñen un cerebro máis adecuado paira evocar do nacemento terán máis facilidade de recordo. Con todo, o innato non condiciona totalmente a capacidade.

Do mesmo xeito que a capacidade física pódese mellorar co adestramento, tamén se pode mellorar a memoria. Neste taller explicaremos algunhas técnicas paira aumentar a túa capacidade de memoria. Pero non nos enganemos, cada un ten os seus límites e camiñar fóra deles non é posible, moito adestrado e coñecendo as técnicas adecuadas. Baixo a mirada de Sabino Padilla e con adestramentos de 16 horas de día, crees que farías fazañas en Indurain?

Base biolóxica da memoria

Nos últimos anos traballouse moito neste campo de investigación paira mellorar o coñecemento da fisiología da memoria. O cerebro está formado por células chamadas neuronas. As neuronas teñen una especie de cola chamada corpo e axón. O axón ten moitas ramas que poden porse en contacto con algunha outra neurona a través da estrutura denominada sinapsis. Ademais, con cada neurona poden crer as ramas dos axones doutras moitas neuronas. Por tanto, en cada neurona pódense recibir mensaxes doutras moitas neuronas e cada neurona pode deixar as súas mensaxes noutras moitas.

O axón de cada neurona simapsiona con moitas outras neuronas, e con cada neurona os axones doutras moitas neuronas. Como consecuencia, xérase una complexa rede de circuítos moi completos.

Desta forma xéranse moitos circuítos, polo que o cerebro é una complexa rede de circuítos formados por neuronas que se relacionan entre si.

Cada vez que gardamos a nova información, abrimos un novo circuíto no que se facilitará a circulación mediante cambios funcionais nas neuronas activadas. Si pasado o tempo e non se utiliza este circuíto, estes cambios funcionais desaparecerán e o tráfico resultará tan difícil como antes, o que fará que esquezamos a información. Por outra banda, se repasamos esta información, produciranse cambios estruturais destas neuronas e a información deixará uns indicios máis duradeiros; nestas circunstancias dise que a información deixou pegada, uns indicios mnésico. (Ver imaxe páxina 10).

Se despois de nacer non se produce máis neurona e non se renovan as neuronas que nos morren cada día (aínda que nos coidemos ben, as neuronas pérdense todos os días e non xorden noticias, cada día temos menos neuronas), como é posible que cada día aumentemos a capacidade de memoria? Aínda que nos perdemos todos os días, temos moitas neuronas que continuamente están a facer novas sinapsis e abrindo novos circuítos. Por tanto, non se aprecia perda de memoria ata que o número de neuronas descende notablemente. Estas perdas espectaculares prodúcense como consecuencia dun accidente grave, o alcoholismo ou a enfermidade de Alzheimer.

Como mellorar a memoria?

Cando se di que una persoa ten boa memoria? Por suposto, cando obteña a información que desexe. Por tanto, as técnicas paira mellorar a capacidade de memoria son aquelas que favorecen o acceso á información. Paira iso é necesario gardar a información “ben”. E que podemos facer paira facelo?

Paira empezar, repetiremos a información, xa que deixa pegada, é máis difícil perder esa información que repetimos. Canto máis repetimos a información, máis accesible será (no gráfico de arriba móstrase o tempo no que hai que repasar paira non esquecer una determinada información). Doutra banda, a información debe estar ben organizada, do mesmo xeito que nos armarios de casa, xa que se deben incluír criterios de almacenamento na memoria. Como ben sabedes os que traballades no computador, é inútil gardar a información se non sabemos onde a gardamos. Por iso, facer esquemas é moi útil, non esquezamos que na nosa mente tamén gardamos as cousas no esquema.

Reflectimos o esquema que utilizamos na mente no papel, polo que cando queremos repasar a información farémolo moito máis rápido. En contra do que moitos creen, por tanto, facer esquemas non é perder o tempo. En calquera caso, non esquezas que cada un organiza a información á súa maneira e, por tanto, o teu esquema é de gran axuda para que o repases ti, non calquera. Ademais, cando relacionamos o que aprendemos co que sabemos, é dicir, cando creamos vínculos, integramos a nova información na rede do noso coñecemento. Desta forma, enlazamos a información con máis canles e teremos máis posibilidades de acceder a ela, máis canles (ver imaxe páxina 13).

Ás veces temos que gardar información que paira nós non significa moito (listaxes, números, etc.). ), se convertemos esta información en información relevante paira nós, gardarémola máis facilmente e, por tanto, poderemos acceder máis facilmente. Esta é a base de varias regras mnemotécnicas.

Como podes ver na imaxe superior, paira lembrar nunha porcentaxe importante o apreso, o primeiro repaso debe realizarse a 10 minutos, o seguinte a 24 horas, o seguinte a unha semana, o seguinte ao mes e o seguinte a 6 meses... Cantos máis repaso fagamos, máis tempo será o seguinte repaso.

Algunhas destas técnicas son:

• Formar frases expresivas na primeira letra das palabras da lista (por exemplo, paira lembrar as tiras dos ósos).
• Imaxinando imaxes, baséase neste coñecido método de Loci. Tamén podes realizar debuxos (ver imaxe páxina 13).
• Inventar historias. Cada cal, por suposto, creará o seu, composto de cousas que lle son significativas.

Ademais dos xa mencionados, hai máis vías paira mellorar a memoria, por exemplo crear motivación. Como é sabido, temos una maior tendencia a lembrar o que nos xera curiosidade, xa que tratamos de recompilar información sobre este tema en todas as posibilidades que teñamos e, como ocorre co puzzle, cantas máis pezas teñamos colocadas, máis fácil será a colocación das seguintes pezas. Ademais, volvemos moitas veces ao que nos interesa e, por tanto, reorganizamos e repetimos a información continuamente.

Plano do metro de Londres, o primeiro do mundo. Cantas máis liñas cruzemos nun punto, máis posibilidades de chegar a el. Ao relacionar o apreso co que sabemos, integrámolo na rede existente. Desta forma, abrimos máis canles facilitando o acceso á información existente.

Podemos converter a información en algo agradable paira nós (inventando historias) ou pensar nas boas consecuencias que nos vai a traer algo (isto é especialmente útil cando estás a preparar exames). Por outra banda, é sabido que as cousas que son desagradables son máis fáciles de lembrar que as cousas agradables e estas últimas non son nada agradable/non desagradable. Grazas a iso aprendemos ben cousas que nos prexudican, de maneira que non nos esquezamos. As cousas que nos gustan tamén as lembramos enseguida e iso regula en gran medida o noso comportamento. Por iso, por que non che dás una pequena recompensa a medida que alcances os teus obxectivos? É, sen dúbida, una boa vía paira aumentar a motivación e por tanto mellorar a capacidade de memoria.