Ramón Margalef, pioneiro en ecoloxía

1999/05/01 Apalategi, Inaxi Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ekologia

Dedicou gran parte da súa vida ecóloga ao mar. Por que razón?

Non, non. Quizais foi un factor importante en aparencia, pero só en aparencia, que o mar ofrecía una visión máis sinxela, menos complicada, do funcionamento da natureza; a falta de madeira no interior do líquido, a existencia dun medio diferente, etc. E doutra banda, de pequena observaba cousas de auga doce, xa que cun simple microscopio pódense facer observacións moi interesantes. E é que, nun espazo moi reducido, no chan hai sistemas que requiren decenas ou centenares de metros.

Tes algunha relación especial co mar (familia…)?

Non, toda a familia é interior.

Pódese dicir que a conciencia da natureza cambiou durante todos estes anos, non igual o que parece, pero...

Ti crees? Eu non estou tan seguro. O cambio produciuse no uso, iso si; quizais houbo certa concienciación, pero sen dúbida utilizouse como instrumento de propaganda e venda de moitas cousas.

Quizais iso sexa o que se necesitaba. Nun mundo no que todo se move con axentes económicos, é posible que esa sexa a solución, é dicir, que se obteña un beneficio económico da natureza.

A solución non, porque non se atopou ningunha solución. Si, benefíciase da propaganda ecolóxica das cousas, pero non se avanzou demasiado, xa que apenas se compensou a crecente expropiación e os malos tratos da natureza. Incrementouse o número de persoas e a capacidade económica da xente, ao que se sumaron todas as máquinas e instrumentos de destrución (coches, fabricación de todo tipo...), non se compensou o dano. Tampouco hai que empezar a chorar, pero non se compensa a deterioración.

Con todo, en canto ao coñecemento avanzouse polo menos. Pódese dicir que coñecemos o funcionamento da natureza tanto no mar como na terra?

Si se avanzou moito neste sentido e coñecemos moitas cousas, pero aínda é moito o que falta, que esixe un maior desenvolvemento da ciencia.

Aínda, de cando en vez e en relación aos ríos e arroios, a auga que salgue á mar sen uso humano é auga perdida e semellante. É así?

R. Imaz

Iso non é así en absoluto. Una cantidade de auga que cae do ceo aos continentes pasa polo chan e as plantas. As plantas, por exemplo, non poden permanecer sen auga, polo que una cantidade de auga ten que volver ao ceo. Doutra banda, os continentes e os océanos teñen una relación dinámica, xa que a cantidade de auga que flúe pola terra é imprescindible paira o desenvolvemento e evolución do chan (paira a distribución dos materiais que necesitan as plantas, etc.), pero á súa vez fornécese materia orgánica e diríxese ao mar. O mar sempre foi heterotrófico, é dicir, consome materia orgánica procedente da terra, o mar ten a vocación de "rede de sumidoiros". E este sistema debe seguir en marcha, non só paira alimentar o mar, senón tamén paira permitir o desenvolvemento do chan e manter a súa fertilidade. Por tanto, a idea de que todo a auga que cae do ceo é privatizable non é correcta. É de destacar. Eu dixen moitas veces que ningunha pinga de auga debería chegar ao mar, aínda que pareza progre, non é una idea nova, xa que un rei de Sri Lanka dixo fai 2.000 anos e ademais é falsa. Este sistema sempre funcionou desta maneira e debe continuar así si queremos manter o desenvolvemento e a fertilidade do chan. Eu creo que temos que ter en conta a lei de tres terzos que é fácil de lembrar: un terzo ten que volver ao ceo a través da vexetación, outro a través das augas mariñas e o último terzo sería privatizable paira outros usos.

Neste sentido, que opina de levar auga dunha conca a outra?

En definitiva, o arrastre de auga dentro das medidas mencionadas non ten una repercusión especial. A este respecto, o único que hai que mencionar é que o chan e a vexetación local atópase en equilibrio coa auga que cae e coas vías de evacuación existentes no lugar. Si levamos auga dun lado a outro, poderiamos romper ese equilibrio, si collemos auga dos territorios con máis choivas e levámola aos que menos chove, desde o punto de vista da xustiza estaría ben, pero na zona de máxima choiva habería que substituír háxalas por piñeiros. Outra cousa grave, aínda que non sexa a que parece, é que as augas das distintas zonas presentan características diferentes (debido á captación de sales por parte da auga de choiva) e que o risco estaría na inertización das mesmas ao trasladar augas de certa calidade a terreos de distinta calidade. Isto non é moi habitual, xa que nas zonas de maior pluviosidad as augas adoitan estar máis diluídas, pero nalgúns casos, como nos Monegros, danse este tipo de situacións e hai exemplos moi tristes, como no caso de Rusia, de catástrofes provocadas por este tipo de usos das augas a salinización do mar Aral.

No que se refire ao transvasamento de auga, observouse que algunha especie sofre un certo cambio de lugar a través da auga?

En certa medida si, pero iso é case inevitable. A calidade da auga é a que actúa como seleccionadora, pero no interior de España, a pesar de que as distintas concas teñen una fauna e una flora relativamente diferente, isto non ten tanta importancia e ademais as especies transpórtanse dun lugar a outro, como ocorre cos cangrexos.

O título da súa conferencia de hoxe é rechamante ("O Neno vasco, as vacas sacras provenzales e as aviesas intencións de meter o invernadoiro debaixo da alfombra"). Que queres dicir?

Si, é barroco, pero coincide co que vou explicar. Por unha banda, exporei o reflexo do Neno aquí. As vacas sacras son animais moi respectados, e neste caso vou pór as baleas á súa altura, en relación coa gran fertilidade do noroeste mediterráneo. Por último, deixar grandes cantidades de lixo nos fondos mariños é un tema de actualidade.

Cal será a idea principal que vas transmitir na conferencia?

Sobre todo sabemos que sabemos unhas poucas cousas, moitas cousas non, e que convén ser prudentes, sen temer demasiado o perigo e facendo as cousas con coidado.

• Dr. Ramón Margalef
• Nacido en Barcelona en 1919.
• Un dos pioneiros na investigación ecolóxica. Utilizou a teoría da información en investigacións ecolóxicas e creou modelos matemáticos paira investigacións de poboacións.
• Director do "Instituto de Investigacións Pesqueiras" e Catedrático de Ecoloxía da Universidade de Barcelona.
• Entre todos os traballos publicados destacan: Ecologia (1974) e Limnología (1983).
• Foi galardoada con varios premios universitarios e numerosos premios científicos. Entre outros: Medalla do Príncipe Alberto (do Instituto de Oceanografía de París), Premio Huntsman (Premio Nobel á Oceanografía), Medalla Naumann Thienemann (Premio ao Máximo Nivel en Limología), Premio Ramón e Cajal e Premio Narcis Monturiol.