Sioux, maxia e ras

2007/01/01 Txintxurreta Agirre, Arantxa - Elhuyar Zientziaren Komunikazioa Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Biologia
• Zoologia

(Foto: A. Txintxurreta)

Son capaces de sentir as vibracións grazas ao pulso do oído interno. E si alguén entra en contacto co chan, descubrirano enseguida. Dá igual que che achegues silenciosamente, eles notaranche. De feito, un dos seus modos de comunicación son os movementos sísmicos que se producen coa terra. Son ras, non sioux.

Con todo, a forma máis habitual de comunicar as ras é similar á que utilizamos nós: mediante ondas que se transmiten a través do aire. Utilizan as frecuencias que escoitamos... na maioría dos casos.

E é que recentemente descubriron ras capaces de comunicarse en ultrasonidos. Os antigos anfibios que quedaron atrapados entre a auga e a terra seguen sorprendidos.

Una posible película

Verán 2000 China. A luz da Lúa apenas chega a iluminar as rocas, tan pechado é o bosque. Na cabeza das lanternas, un grupo de persoas avanzan no camiño. Estes homes non atraeron as belezas da contorna, senón que foron atraídos por un pequeno animal marrón chamado Amolops tormotus. Paira gravar o seu canto introdúcense na selva con todo o instrumental. Pero non se ouve coro a pesar da ra. Desesperados. Óuvense o son da auga --o ruído é tan forte - e as agullas das bestas forestais; tamén se ouven cancións dalgúns paxaros. Non rangos.

As bestas calan aos poucos. A noite avanza. As bestas calan, pero é curioso que os paxaros non se silencien. Os homes están aburridos. A falta de ras, comezan a mirar ás árbores en busca deses paxaros. Sorpresa. Ese ruído non provén das árbores, senón da terra! Son ras e ademais é Amolops tormotus!

Comezan a gravar. O seu canto é sorprendente: é moi variado e parece chegar aos ultrasonidos. Pero non é posible, os libros de bioloxía din que os anfibios non son capaces de facelo.

Dous anos despois o equipo humano volve ao mesmo lugar. Nesta ocasión acompaña ao alemán Hans-Ulrich Schnitzler. Experto en gravación de ultrasonidos, traballa principalmente con morcegos. Como lle convenceron paira ir a China? Isto é o que me contou un dos homes: "Pregunteille: en lugar de colocar o micrófono cara arriba, pode dirixilo cara ao chan? Respondeume que si. Entón díxenlle: queres vir a China? Contestoume: si, porque nunca estiven".

E confirmou a sospeita de que estas ras poden correr en ultrasonidos e en frecuencias moi altas, a ver se o aparello de Schnitzler non é capaz de medir as altas frecuencias deste tema!

Una expedición posterior (2005) demostrou que, ademais de cantar en frecuencias moi altas, estas frecuencias comunicábanse, é dicir, non eran ruídos simples, que se realizaban en ultrasonidos: ao expandir o gravado cun altofalante, as ras respondían.

Ra Txan

(Foto: A. Txintxurreta)

Eu chámolle ra Txan. Amolops tormotus en latín, e aguhar ahur en eúscaro (non é txan-txa). Pero eu chámolle a ra Txan: por unha banda, porque é de China, e parece que uno dos apelidos máis comúns de China é Txan, coma se fóra Agirre (por certo o meu segundo apelido); por outro, porque ten algo de mago; se non, como fai una ra paira pensar que é paxaro? E como consegue que outras ras ouzan cando non escoitamos nada?

A maioría das ras corren o ton subindo e baixando o ton. Pero a ra Txan sobe e baixa os tons ao seu gusto e, por tanto, dá o canto alegre dun paxaro (perdoa os magos por dicir o segredo! ). Paira correr ten dous pares de sacos de boca, un par debaixo da boca e outro par aos lados. Grazas a eles, pode facer melodías con moitas harmonías. Isto é común en mamíferos e aves, pero nas ras non se coñecía, polo que a mestura foi comprensible.

O que até agora se describiu, isto é, eses corros que son algo entre Montserrat Caballé e os chourizos, faios en frecuencias que ti e eu escoitan, pero ás veces fai que a corro desapareza, ou polo menos iso é o que a nós nos parece: correndo a altas frecuencias, emite sons que escapan ao oído do home, é dicir, desaparecen dos nosos oídos.

Esta ra ten orellas especiais paira captar estes sons: a diferenza do resto das ras, ten un tímpano interior e é extremadamente delgado. É transparente, é tan delgado. Seguindo este tímpano chegaron a China, tal e como recoñeceu o home ao que se dirixía máis atrás: "sabiamos que tiñan un tímpano especial e fomos a China buscando o porqué".

Similitudes

No que respecta á comunicación, detectouse a dificultade de parecerse ás ras, xa que as diferentes formas de comunicación -tanto sísmica como por ultrasonido- permiten utilizar grandes intervalos de frecuencia do son.

Con independencia de que Sioux utilizase ou non a terra paira comunicarse, vivían ben adaptados ao medio, como estas ras. Con todo, animáronlles a vivir en reservas. Posteriormente, incumprindo o acordo, o xeneral Carter entrou en terras indias. Morreu moito Sioux. Iso non é o que inventou o rodero de Hollywood. Esperamos que niso as ras non se parezan aos indios!

Cuestionario ao protagonista

Nin aos sioux nin á ranita Txan; fixemos o cuestionario ao doutor Peter Narins, do grupo de investigadores que viaxou a China, ao que convidou a Hans-Ulrich Schnitzler a viaxar a China. Prestixioso investigador, estudou enxeñaría eléctrica na Universidade de Cornell (EEUU), é doutor en Neurobiología e Comportamento. É profesor e radioaficionado, toca diversos instrumentos musicais. A comunicación e os sons son a súa paixón e comunica con paixón todo o que sabe. Asistiu ao primeiro congreso de herpetología de Euskal Herria, organizado pola Sociedade de Ciencias Aranzadi en outubro.

Por que é interesante investigar una pequena ra que vive en China?

O diñeiro paira esta investigación achégao o xefe de NAGE (organización da saúde de EEUU). E preguntáronlle: por que pos diñeiro paira facer una investigación así? E el respondeu: a forma en que os animais comunican pode axudar a comprender a nosa forma de comunicar. Ademais, hai outra cousa. Levo 25 anos traballando cun amigo que acaba de terminar un proxecto: creou un audífono paira o home. É mellor que calquera outro audífono. É moi direccional. Por exemplo, se o audífono está nunha festa chea de xente e alguén fala en directo, o audífono é capaz de recibir o que esa persoa di e rexeitar o resto de sons. Sacarano ao mercado dentro dun par de anos. Paira xente que non escoita ben, será una mellora excelente. As ras desenvolveron o aparello estudando como localizan os sons. A capacidade do amolops paira coñecer de onde veñen os sons é enorme. A nós interésanos o mecanismo que utiliza paira iso.

Os anfibios son agora capaces de comunicarse nos ultrasonidos. Que significa iso?

Peters Narins no congreso de herpetología.

(Foto: A. Txintxurreta)

Se Ra elixiu esta estratexia, significa que quizá máis animais elixan a mesma maneira. E xa atopamos en China un paxaro que se comunica en ultrasonidos. E á volta de China, os amigos de Alemaña e nós, cada un nos seus pobos, comezamos a gravar os paxaros e animais comúns da zona. E descubrimos que varios paxaros e ras son capaces de comunicarse en ultrasonidos. Por que non o atopamos antes? Porque nunca se nos ocorreu investigar. Por tanto, fóra dos límites dos nosos sentidos hai un mundo moi interesante. É importante paira saber como evolucionaron as comunicacións entre animais e entre nós.

Por que utiliza ultrasonidos?

Os saltos de auga do Tau Hua Creek son moi ruidosos e máis intensos despois das choivas. Ás veces tiñamos que gritar paira falar xuntos. Pódese pensar que os ultrasonidos utilízanse paira evitar este ruído. Sabemos que nun mesmo hábitat hai máis animais que se comunican en ultrasonidos –morcegos, insectos–, pero sabemos que nese mesmo hábitat non se comunica en ultrasonidos. É dicir, existen diversas formas de combater o ruído ambiental. Algunhas especies optaron por aumentar a frecuencia e outras non. Non hai una solución única.

A correa realízana os machos. Que sabedes da femia do Amolops?

Aínda non sabemos nada de femias. Vímolos e non teñen o tipo de oído que teñen os machos. Pero temos que seguir traballando paira saber máis. Por iso este ano volveremos a China, que será a quinta vez.

Sons en Internet

En Madrid atópase una das fonotecas máis importantes de Europa ( www.fonozooo.com ). Nesta fonoteca non se atopan Vivaldi, Queen ou Laboa. Hai aves, mamíferos, insectos, peces e, sobre todo, anfibios. O biólogo Rafael Márquez encárgase de recoller, recompilar e almacenar os seus sons.

Inflúe na vosa forma de traballar o descubrimento dunha ra que se comunica nos ultrasonidos?

Este descubrimento supón una ruptura e un desafío das normas establecidas e de todo o apreso. Na práctica non cambiará a forma de traballar, xa que o 99% das especies producen sons dentro da nosa capacidade auditiva. No entanto, en lugares similares ao hábitat desta ra deberá empregarse material paira ultrasonidos. É un material máis caro, máis acoutado e de difícil utilización.

Rafael Márquez, biólogo, responsable da fonoteca de Madrid.

(Foto: A. Txintxurreta)

Quen quere ouvir os animais da colección?

En principio, a colección científica está dirixida ao usuario científico. A maioría utilízanos paira identificar especies. Paira moitas especies, o canto é como a súa firma; as femias escoitan e deciden si é da súa especie ou non.

Cada vez máis científicos utilizan a colección paira realizar seguimentos de animais. Se se coñece o canto existente nunha contorna natural, pódese realizar un inventario acústico do mesmo. É un inventario moito máis económico e menos agresivo que o baseado na caza ou nas inspeccións. A gravación pura achega moita información.

Ademais, existe un mercado máis comercial, os medios de comunicación. A colección non está dirixida a eles, pero tamén se realizan ambientacións escénicas baseadas en sons.