Serpe de gravata, gran intérprete

1996/07/01 Elosegi Irurtia, Migel M. Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Zoologia

Era mozo cando vin por primeira vez a obra de teatro deste animal. Aquel día, mentres pescabamos, movéndonos á superficie da auga como as ondas, vimos una serpe prominente no río, e coa travesura daquela idade ocorréusenos aguzar coa punta da cana. Con todo, a serpe quedou rubida, coa boca aberta e a lingua colgada. Naquel momento nós tamén podiamos ter una cara parecida, porque non entendiamos de ningunha maneira como se podía eliminar a serpe tocándoa.

Durante as correntes de auga, a serpe falecida foi arrastrada polo río, pero cando se afastou de nós uns metros, recuperouse e ocultouse a toda velocidade entre zarzas. Mentira! Una estafa que nos fixo aquel día! Con todo, non é esta a única vez que puiden ver nas obras de teatro a serpe de gravata. Anos despois ofreceume un novo espectáculo. Aquel segundo, cando me atopei nunha senda de montaña, púxose ergueito e empezoume a sorrir mentres sopraba o pescozo. Cando lle fixen un xesto de achegamento, respondíame enfrontándome cunha temible valentía. Esta magnífica obra terminou, ademais, con efectos especiais: a serpe baleiroume a glándula anal e saudoume cun chorro cun cheiro aburrido.

Como vimos, a serpe de gravata ( Natrix natrix ) pode utilizar estraños sistemas para que os inimigos déixena en paz: por unha banda, ten a capacidade de finxir tanto ao morto como á besta terrorífica, e doutra banda, pode desprender un cheiro aspreciable. Pero a mordedura non o fai nin o fai, nin o correría porque non ten veleno. O normal, con todo, é tentar escapar antes de nada. En calquera caso, o tamaño da serpe pode ser suficiente paira crear respecto nalgúns inimigos.

Así, aínda que normalmente son máis pequenos, as femias ocasionalmente superan os metros (até 120 cm). Pola contra, os machos apenas teñen una lonxitude superior aos 75 cm. Ambos os sexos presentan un corpo robusto, cabeza ben definida e pupilas redondas.

Por outra banda, a determinación da cor deste réptil non é fácil, xa que pode presentar una gran variabilidade tanto rexional como universalmente. En xeral, a súa cor é similar na parte superior do corpo: pardo verdoso ou oliváceo, debuxado con pequenas manchas escuras. A parte inferior é esbrancuxada e decorada con cadros negros como taboleiros de xadrez. Pero ademais desta coloración típica, pódense atopar exemplares negros, dourados, grises e outros. A gravata que dá nome en eúscaro é una mancha esbrancuxada ou amarela que os mozos teñen no pescozo. Pero a medida que se vai envellecendo, a cor vai perdendo até practicamente desaparecer.

Con todo, outras características que deben terse en conta paira diferenciar a esta especie doutras similares son: A diferenza da serpe véspera ( Maura Natrix ), o corbatán ten os orificios nasais mirando aos lados e sobre o beizo ten 7 escamas, 3. e 4. tocan o ollo. Normalmente ten una única escamas opostas e tres detrás dos ollos. As escamas dorsais forman 19 liñas e adoitan ser algo carenadas. Finalmente, o número de escamas ventrales é de 157-183.

Doutra banda, é o réptil máis estendido en Europa. O seu límite sur esténdese ao norte de África e esténdese até unha latitude de 67 graos no norte de Europa. Cara ao leste alcanza o lago Baikal en Asia. Con todo, só vive en lugares apropiados desta extensa rexión, e nalgunhas illas, como Irlanda, Tiroteares, Malta ou Creta, non aparece nada.

Cunha distribución tan ampla, por suposto, pode cubrir distintos hábitats. Por encima de todos, ama lugares húmidos e prados pantanosos, pero á vez adáptase perfectamente á terra. Así, é frecuente en robledales, campos, matogueiras e bosques mixtos. En consecuencia, poderiamos atopala en case todo o territorio de Euskal Herria. Pode circular por todas partes en zonas chuviosas e secas nos recunchos máis húmidos. Como se pode observar no mapa de distribución que debuxamos, excluíronse as Bardenas e as zonas secas entre Estella e Tafalla pola súa reducida extensión. Doutra banda, non presenta una gran tendencia ao monte. Pola contra, en alturas medias e baixas é abundante e non se atopou máis de 1.100 metros.

Do mesmo xeito que todos os réptiles, as serpes con gravata non son capaces de regular a súa temperatura. Á primeira hora da mañá quéntanse ao sol e ponse en marcha, pero cando fai moita calor, adoitan estar á sombra ou meterse na auga. O inverno, desde novembro até marzo, ten que pasar en letargo ao abrigo dalgún buraco.

En canto á alimentación, a serpe de gravata é un rápido cazador de anfibios. Os máis novos son de rancor e os adultos cazan numerosas ras, rapes e tritones. Ademais, completan a súa dieta con algún peixe, lagartija ou xagutxo. Paira poder absorber as pezas na súa totalidade, dispoñen dun sistema de mordazas libre, é dicir, cando teñen que tragar una gran peza soltan as mordazas e, abrindo o pescozo, conseguen introducir a peza do seu grosor. Posteriormente, mediante a apertura da boca, as mordazas poden volver ao seu lugar.

Reprodúcense na primavera, aínda que en ocasións poden proliferar na primavera e outono, dúas veces ao ano. Paira poder equipararse coas femias, dáse competencia entre os machos. Os ovos (6-50 aprox.) ponse entre xuño e agosto, depositándose na pila de excrementos, a hojarasca ou baixo a pedra. Entre 7 e 10 semanas despois nacen lumes de 16-19 cm.

Pero estes pequenos terán que estar atentos si non queren acabar no estómago dos seus inimigos. As serpes novas son alimento da maioría dos peixes, ras, ratas e depredadores superiores. Os adultos tamén son capturados por mustélidos, garzas e amiamoko, aguias culebreras... e outros moitos. Incluso o ser humano mata moitas serpes con gravata. Ás veces pisadas polas rodas dos coches e outras veces con pedras ou paus, coa escusa de que é perigoso ou nocivo. Sen dúbida, todas as obras de teatro que se viron no inicio tamén lle van a vir ben paira sobrevivir.

Especie: Clase: réptiles