Susan A Flesche: médico para o pobo

2022/09/01 Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Berdintasuna
• Biografiak
• Medikuntza
• Historia

Viña a través da tormenta de neve, no carro da tirada das dúas eguas, refuxiado nun abrigo de pel de búfalo, á volta dunha viaxe de moitas horas para atender a un enfermo. Cando chegou a casa, no portal esperáballe unha fila de persoas, unhas bastas, outras ardentes ou dolorosas… todas elas esperando ao doutor Sue. As horas de traballo do Dr. Sue non finalizaban nunca. Mesmo cando ía durmir, deixaba acendida unha lanterna na xanela, para que calquera persoa necesitada de axuda saiba que alí atoparía.

“Desde que era pequeno desexei estudar medicamento —escribiu Susan A Flesch, a doutora Sue—; para entón xa vía claro que a miña xente necesitaba un bo médico”. Ao oito anos tiña cravado unha pasaxe vivida: Pasou a noite xunto a unha anciá enferma. Chamáronlle catro veces e cada vez prometeu que ía ir de inmediato. A muller respirou o último aire antes de amencer. O médico branco nunca apareceu. Para el, á fin e ao cabo, era unha muller india. Iso é o que Susan sentiu aquela noite, e que tiña que facer algo para cambialo.

O pai de Susan, Joseph A Flesche, era o xefe do pobo de Omaha, Ollo de ferro. El consideraba imprescindible unir as dúas culturas (a branca e a india) para que o pobo puidese sobrevivir. “Civilización ou catástrofe, non hai outra alternativa”, dicía. Omaha, sen abandonar a cultura, estaba a favor da aprendizaxe de novas linguas, relixións e culturas para enriquecer o coñecemento dos novos veciños. Por iso, a filla, xunto co ensino da súa lingua, os seus cantos, os seus costumes e as súas crenzas, mandounas á Escola da Misión Presbiteriana, para que tamén aprendesen a lingua e os costumes dos brancos. Queredes que sempre che chamen “eses indios”? Ou queredes ir á escola e ser alguén no mundo?”, dicíalles.

Ao catorce anos, Susan colleu coa súa irmá o tren para ir á Escola Nova Elizabeth de Nova Jersey. Despois de dous anos alí trasladouse a Virginia, a Hampton School onde criaban as fillas dos antigos escravos e os indíxenas. Alí ensináronlle a facer os traballos que lle correspondían a unha muller. Pero Susan tiña claro que ese non era o seu camiño. Quería estudar medicamento.

Naquela época, a muller branca máis privilexiada tamén tiña que superar grandes obstáculos para poder estudar medicamento. A Flesch, sendo indíxena, é máis. Pero conseguiuno. Conseguiu a admisión na Escola de Medicamento de Mulleres de Pennsylvania e unha bolsa para poder pagar eses estudos. Foi o primeiro indíxena americano que se graduó en medicamento.

En 1889, no acto de gradación falou: “Os que recibimos educación debemos ser pioneiros da civilización india. Os brancos alcanzaron un alto grao de civilización, pero cantos anos foron necesarios para iso? Nós non fixemos máis que empezar, así que non nos reduzan, senón que nos axuden a subir máis alto. Dános unha oportunidade.”

Non tiña dereito de voto porque era muller e non era cidadán da lei estadounidense porque era indio, pero era médico. E con ese coñecemento volveu ao seu pobo natal, a reserva da Omaha, aos 24 anos, a ser médico de 1.200 persoas nun campo de 3.500 km2. Médico e avogado, contable, tradutor, asesor, secretario…

Un día soñaba con construír un hospital para o seu pobo. Mentres tanto, camiñaba a domicilio, a pé ou dacabalo, e logo dacabalo, percorría quilómetros e quilómetros; viaxes de moitas horas para atender a un enfermo. E moitas veces, ademais, rexeitaban o diagnóstico realizado e todas aquelas cuestións que aprenderan dos brancos. E é que non todos os omahas estaban en absoluto a favor da unión de ambas as culturas.

Aos poucos foi gañando a confianza dos cidadáns. En definitiva, aquel médico, a diferenza dos médicos brancos, falaba na súa lingua e coñecía os seus costumes.

Seguiu rompendo todos os estereotipos e normas sociais, despois de casarse seguiu traballando, mesmo despois de ter dous fillos. Na súa loita diaria, tratando de facer fronte aos males do seu pobo. Predicou a importancia da hixiene e utilizou redes anti-mosquitos en portas e xanelas para evitar as enfermidades que estas transmitían. Tamén fixo campañas de abstinencia, pensando nos tempos do seu pai. E é que o Ollo de Hierro tivo moi claro que o alcol era unha “perda de pobos civilizados e non civilizados”. Envorcouse contra el e conseguiu que os vendedores brancos de alcol permanecesen fose da reserva. Tras a súa morte, un ano antes de que a súa filla se graduara, o alcol volveu á reserva.

Algúns vendían tamén terras para comprar máis whisky. E o Dr. Sue tamén loitou contra esta enfermidade. Coñeceuna de cerca porque o seu marido tivo grandes problemas co alcol. Foi asasinado pola tuberculose maligna. A Flesche quedou viúva con dous nenos pequenos. Pero tampouco deixou de traballar. A súa filla contoulle despois que o seu irmán e os dous creceron durante un tempo nun carro de cabalos, co que a súa nai lles levaba a atender aos seus pacientes.

Seguiu facendo quilómetros e horas en Zalgurdia, a miúdo en neve, a temperaturas moi por baixo de cero, até pór en perigo a súa propia saúde. Comeza con dor crónica e problemas respiratorios. Morreu en 1915, aos 50 anos.

Puido cumprir o seu soño un par de anos antes: En 1913 abriu o primeiro hospital da reserva co financiamento propio. Un hospital aberto a calquera persoa que o necesitase, independentemente da súa idade, xénero ou cor de pel.