Tectónica, talladora de residencia

2011/06/01 Lakar Iraizoz, Oihane - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Geologia
• Paleontologia
• Geografia
• Arkeologia

Paisaxe accidentada de Etiopía. Ed. : iStockphoto.com/Frankvandenbergh.

Nun artigo publicado no número de marzo da revista Journal of Human Evolution, indícase que os antepasados humanos, como os homínidos da especie Australopithecus africanus, atoparon evidencias paira a súa implantación en rexións tectónicamente activas. De feito, o equipo de investigadores da Universidade de York, a Universidade Witwatersrand (Sudáfrica) e o Instituto Physique du Globe de París aseguran estar adaptados aos mosaicos de hábitat habituais en rexións tectónicamente activas.

Estas conclusións foron extraídas de investigacións levadas a cabo en Etiopía. De feito, atopáronse moitos restos do Australopithecus e outros homínidos pioneiros. Analizouse a localización de fósiles de antepasados humanos e as características dos mesmos como consecuencia dos movementos tectónicos.

En Etiopía, e en xeral no Val Rift do leste de África, son moi frecuentes os terremotos e volcáns, xa que existen límites diverxentes entre dúas placas tectónicas: por unha banda, as placas de África e Arabia afástanse entre si e, por outro, as probas suxiren que os bloques de África e Somalia rompen algunha vez. Nesta ruptura e afastamento do continente, a superficie terrestre agrávase, é dicir, fórmanse fallas normais que afunden uns bloques e elevan outros. Deste xeito, entre os bloques fórmanse unha chea de pequenos vales. Intercalados entre os vales, os anacos de superficie non afundidos forman serras.

O equipo internacional de investigadores explicou como cambia a corrente de auga dun río se estas fluctuaciones prodúcense nas proximidades dun río: nas zonas nas que se formaron os vales acumúlanse as augas e sedimentos dos ríos, mentres que nas serras fórmanse terrazas e canóns.

Desta forma fórmanse concas sedimentarias e lagoas, condicionadas por cerramentos e valados formados por bloques elevados na contorna. Zonas tan accidentadas "poderían complicar o movemento dos mamíferos runners, mentres que paira os primates, homínidos e homes modernos serían transitables", sinalan. A súa presenza en ambientes hostís dáballes, ademais, "protección e seguridade".

Enlace máis baixo

Preguntados por Arturo Apraiz, experto en tectónica e Arantxa Aranburu, investigadora de Atapuerca, sobre esta investigación, responderon que a relación entre estes dous fenómenos pode ser moito menor. "Non se pode dicir que eligían zonas tectónicamente activas paira establecer os seus asentamentos --di Apraizek-. E é que son feitos a moi diferente escala".

Arturo Apraiz e Arantxa Aranburu son profesores de xeoloxía da UPV. Ed. : Oihane Lakar.

As características topográficas ás que se fai referencia no artigo "non abonda con que se produza un ou dous terremotos --explica Apraiz -. Necesítanse centos de terremotos e miles de anos paira dar este tipo de cambios. Os terremotos modifican aos poucos as características dun territorio inestable. E despois, os seres humanos instálanse nun lugar no que hai unhas características adecuadas. Os homínidos daquela época non sabían, non podían saber de onde procede a riqueza. Doutra banda, ademais, outros lugares con moitos terremotos non serían aptos paira os antepasados humanos da época e estou seguro de que non quedaron alí. E pola contra, si noutro lugar creáronse condicións de vida adecuadas sen influencia tectónica, tamén se aplicarían alí".

De feito, como dicía Arantxa Aramburu, o home, e os antepasados humanos, "non estiveron adscritos a un só nicho ecolóxico. Adaptámonos a vivir en todas as condicións, desde a neve dos tempos fríos até os lugares máis áridos do deserto. De forma retrospectiva, os xacementos atopáronse en ambientes de climas variados: sabanas, tundras, metade do bosque... Talvez non eramos así (din que somos de sabana), pero logo soubemos adaptarse".

Aranburu engade outro argumento neste asunto: "No Val Rift do leste de África atopáronse moitos restos dos nosos antepasados, por unha banda, porque estiveron alí, pero por outro, porque as condicións de sedimentación son moi adecuadas. Entón conservouse o que estivo alí. Talvez noutros lugares houbo poboacións da mesma época, pero as condicións non foron adecuadas e non se conservaron".

Aramburu quixo lembrar que pasou ao rexistro fósil "menos do 1%" de todos os seres humanos que existiron: ... "Deste pouco tratamos de entender todo o demais. E ás veces esquécellenos que houbo una historia que non se gardou.

Riqueza grazas á tectónica

Á marxe da suposta vinculación dos antepasados humanos coa tectónica, ambos os expertos coinciden coa riqueza de hábitats que describe o artigo Journal of Human Evolution. Como o Rifta é, por definición, una zona fortemente afundida respecto dos bloqueos circundantes, "en África, por exemplo, reduce un clima moi árido en si mesmo", afirma Apraiz. "O rift tamén provocou a formación de lagos. Por tanto, neste clima pouco habitable apareceron recunchos máis apropiados", engadiu Aramburu.

A riqueza de hábitats tamén creceu nesta rexión africana desde a fundación do rift. No val sobre o Rifta atópase una vexetación de tipo sabana, mentres que na ladeira do fondo do rif até este val hai numerosas zonas forestais. "Ten en conta que nun espazo moi reducido hai una diferenza de altura entre 2.000 e 2.500 metros", comenta Apraiz.

O home parece ser de sabana, pero na evolución soubo adaptarse a todos os medios e climas. Ed. : Revista de investigación da Universidade Estatal Michael Hagelberg/Arizona.

Ademais de crear nichos ecolóxicos singulares nunha zona determinada, os movementos de placas tectónicas provocan fenómenos de maior escala na Terra, como o cambio climático. Por exemplo, "a fronteira do Pleistoceno coincide aproximadamente coa época na que apareceron Centroamérica e Norteamérica e Sudamérica", explica Aramburu. Foi creando o que hoxe era Centroamérica, e ao unirse os dous subcontinente cambiaron as correntes mariñas, "antes as correntes ían entre Norteamérica e Sudamérica", afirma. De feito, "na ecuación do clima interveñen moitas variables, e una delas é a xeoloxía. Ás veces é una variable moi importante".

No Mediterráneo, Apraiz mencionou outro cambio relacionado coa tectónica: "Fai 40 millóns de anos o Mediterráneo se desecó por completo, o que provocou grandes cambios. O Cabo de Xibraltar pechouse debido aos movementos tectónicos, impedindo a entrada de auga desde o Océano Atlántico. Como a auga que chegaba dos ríos e da choiva era menor que a que se evaporaba, entre 100.000 e 200.000 anos secouse totalmente. Posteriormente, con outro movemento estendeuse o cabo e, como se anunciou recentemente, parece que houbo un terrible tsunami en toda a costa mediterránea. A auga meteuse na rampla coma se fose una fervenza".

Por outra banda, e aínda que non todos eles están directamente relacionados coa tectónica, os fenómenos asociados á xeoloxía configuran os pasos naturais, é dicir, os corredores de baixo relevo que se forman na orografía dunha determinada contorna. Estes pasos son "moi beneficiosos paira os seres vivos, xa que os utilizan como vías de migración e dispersión. Son autoestradas naturais", explica Aramburu.

A vida na Terra non fose a mesma sen estruturas, formacións, fenómenos e cambios producidos por movementos tectónicos. Teñen una gran influencia sobre a vida e a vida local. E tamén pode ser contraditorio en que escala mírase. Paira Apraiz e Aramburu, o terremoto e o tsunami xaponés son un bo exemplo: "En Xapón houbo un terremoto brutal, o tsunami causou una devastación na costa, o propio Xapón desprazouse até dous metros... pero o cambio na paisaxe, á marxe das infraestruturas humanas, non foi nada".