Turismo ornitologikoak hegazti-populazioetan duen inpaktua

Hazkunde handia izan du azken urteotan natura behatzeko turismoak, batez ere ornitologikoak. Globalizazioari esker, geroz eta errazagoa da noranahi iristea, bai eta lehen burutik pasatu ere egiten ez zitzaizkigun zenbait lekutara ere, eta informazio zehatza eskura daiteke halako toki batera nola ailegatu edo hegazti jakin bat nola aurkitu jakiteko.

Askok ohartarazten dute fenomeno horrek berekin lekartzakeen arriskuez, zeinek hegaztiei edo haiek bizi diren inguruneari eragin baitiezaiokete. Baliabide kaltebera dira, izan ere, hegaztiak, eta kalte handia egin diezaieke une jakin bateko gertakari isolatu batek ere.

Eragin negatiboa duten faktoreen artean daude, lehenik eta behin, eragozpenak. Leku jakin batzuetara jendea erruz joateak eragozpenak eragiten dizkie hegaztiei; eragozpenak errepikatzen badira, 
berriz, leku horretatik alde egitea erabaki dezakete hegaztiek. Bisitarien ezjakintasuna tarteko sortu ohi dira, gehienetan, eragozpen horiek; kasuren batzuetan, ordea, hegaztien ongizatearen gainetik jartzen dute batzuek haiek ongi behatzeko aukera izatea. Azkena aipatutako horiek eragin ditzakete kalte larriak.

Hegaztiek kumeak hazten edo atseden hartzen duten lekuan egote hutsa izan daiteke eragozpen-iturri, haien eguneroko jarduna oztopatu egiten baitu. Eskrupulurik gabeko zenbait gidarik eta turistak apeuak erabiltzen dituzte hegazti uzkur eta ikusteko zail batzuk erakartzeko. Dagokion administrazioak banatzen duen baimen ofizial bat behar da apeu horiek erabiltzeko.

Normalean, ikerketa-proiektu jakin batzuetarako baimendu ohi dira. Apeuen erabilera librea, aldiz, ez dago baimendua, eragozpen larriak eragin baititzakete. Izan ere, apeua entzutean, lehiakideren bat dela pentsatzen du hegaztiak, eta bere 
ingurunea babestera joaten da. Energia-kontsumo handiagoa eragiten dio jokabide horrek hegaztiari eta, batzuetan, harrapariek kendu egiten dizkiote arrautzak edo kumeak, haien hazkuntza-eremua babestu nahian dabilela.

Horrez gain, hegazti hori maiz joaten den lekuren batera inguratzen badira gidariak eta turistak (hala egin ohi dute), eta, hazkuntza-garaian, behin baino gehiagotan (egun berean hainbat aldiz, batzuetan), bertan behera uzten du hegaztiak hazkuntza, ingurunea babesteak energia gehiegi eskatzen baitio.

Azkenaldian, naturaren argazkigintza-sektoretik ere iristen zaie eragozpenik hegaztiei. Teknologia digitalaren garapenak ugaldu egin ditu hegaztien argazkilariak, eta lehen baino askoz ere herritar gehiagok dituzte eskura gaur egun argazkiak egiteko materialak eta prozesuak. Hori dela eta, orain 20 urte baino hegazti-
argazkilari askoz gehiago dago egun. Argazkilari horietako batzuen ezagutza, ordea, ez da libre bizi diren izaki bizidunekin jarduteko behar den mailakoa. Argazki on bat egiteko, gehiegi hurbiltzen dira batzuetan, habietatik gertuegi aritzen dira, apeuak erabiltzen dituzte (entzutekoak edo ikustekoak)...; argazkia hobeto “kokatzeko”, berriz, habiaren ingurua aldatu egiten dute..., hau da, hegaztiei eta haien inguruneari ondorio kaltegarriak ekar diezazkiekeen zenbait jarduera egiten dituzte. Argazkiaren xede den hegaztia arrisku larri baten pean jar dezake lan horiek ezagutza, baimen eta ikuskapen egokirik gabe egiteak.

Bada asko aipatzen ez den beste arrisku bat ere: zenbait hegazti urriren kokapena zabaltzea. Sarritan, hegazti urri, arraro edo ikusteko zailak diren horiek behatzea izaten du helburu turista ornitologikoak, horretarako aukera gutxi izaten baita, egiazki. Zorrotz zaindu ohi dute hegazti horien bizilekuen kokapena bai administrazioak, bai tokian tokiko gidariek (ez dute nahi izaten beste gidari batzuek jakiterik), baina, hala eta guztiz ere, azkenean jakin egiten da, are gehiago gaur egun, informazioa hain zabaldua dagoen eta hain erraz hedatzen den garai honetan. Hegazti urri batzuen bizilekuaren berri zabaltzen bada, turista gehiago joango da leku horretara eta, jakina, eragozpen handiagoak sortuko dituzte; bestalde, habi-lapurren bat edo jende maltzurra bertaratzea ere gerta daiteke.

Populazio hain txikiak eta lokalizatuak izaten dituzte hegazti urriek, ezen errunaldi baten porrotak edo bikote bakar baten galerak oso ondorio larriak eragin baititzake. Aski izaten da eragozpen txiki bat hondamen ikaragarria eragiteko.

Ingurunea egoki kudeatuz saihestu eta gutxitu daitezke ondorio kaltegarri horiek guztiak, azpiegitura egokiak prestatuz eta profesionalak ongi trebatuz. Horretarako, egokiro erregulatu behar du jarduera hori administrazioak (sektoreko profesionalen iritziak ere aintzat hartuta, betiere), turismoa eta baliabide naturalen zaintza elkarrekiko bateragarriak izan daitezen. Helburu hori lortzeko, ezinbestekoa da profesionalak kontzientziatzea, batez ere gidariak, hots, hegaztiekin eta haien ingurunearekin zuzeneko harremana dutenak. Interesgarria da “produktu-klubak” deritzenen esperientzia (besteak beste, Extremaduran eta Nafarroan daude), non eskariak jaso eta sustatzeaz gain, jardueraren alderdi etikoak ere jorratzen diren.

Gainerakoan, nire ustez, alderdi positibo gehiago ditu turismo ornitologikoak negatiboak baino. Alderdi positiboena, zalantzarik gabe, hau du: hegaztiak eta haien ingurunera balioetsi egiten dituela. Hainbat tokitan aldatu da herritarren ikus­pegia beren ondare kulturala ikustera kanpotik jendea iristen hasi zaienean, interes ekonomiko hutsagatik bada ere: “Jendea hegaztiak ikustera (eta dirua gastatzera) etortzen bada, zaindu egin beharko ditugu hegazti horiek”. Heziketa behar da, batetik, herritarrak beren ingurunearen zaintzaz ardura daitezen; bestetik, uztartu egin behar dira herritarren bizimodua eta hegaztien behaketa. Horren adi­bide ugari daude egun, eta mundu oso­­ra heda daitezke.

Bestalde, hegazti batzuen berri zabaltzea lagungarri izan daiteke (muga batzuk errespetatuz, betiere) ezjakintasuna dela-eta haien populazioak ez desagertzeko. Izan ere, zenbat aldiz ez ote da azpiegitura edo jardueraren bat egin eta ustez inongo interesik ez duen baina desagertzeko arriskuan dagoen populazio interesgarri baten ingurunea aldatu? Ezja­kintasuna izan ohi da jokabide horren eragile... Baina turista ornitologikoa lagungarri izan daiteke, gure ingurunea hobeto ezagutzeko ahaleginean, herritarren zientzia-proiektuen bidez. Mundu osoan ari dira zabaltzen horrelako proiektuak (hegaztiei buruzkoak, batez ere), tokian tokiko plataformek (Ornitho) edo orokorrek (eBird) bultzatuta.

Gogoan izan turista ornitologikoa nahiko kontzientziatuta egon ohi dela, oro har, ingurumena zaintzeko premiaz eta izan behar duen jokabideaz. Seguruenik, dagoen turismo-motarik jasangarriena dugu ornitologikoa.