Txernobil: ecoloxía... ou morra?

1986/06/01 Ekhi Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Ingurumena
• Energia

Nos últimos días estivo de moda o grave accidente ocorrido na central nuclear de Chernobil, na Unión Soviética. Este feito volveu a pór en evidencia algúns problemas técnicos, ecolóxicos, económicos, políticos e éticos. Por iso é moi difícil sacar una semente destes temas e non aguantar as denuncias de demagoxia dunha ou outra parte... porque nestes niveis a ciencia e a tecnoloxía non son tempos de sabios enxeñosos "asépticos" e "estraños", ou "xoguetes" de autoridades poderosas, senón problemas importantes que poden cambiar as formas de vida de todas as persoas normais, ben ou mal.

De todos os xeitos, comecemos o noso programa contándonos a historia que nos está sendo máis coñecida desde aquí.

Esta estraña atmosfera da Unión Soviética...

O 29 de abril, nas medicións rutineiras de radioactividade realizadas por técnicos suecos, rexistrouse un importante aumento. Nun principio pensábase que era un accidente dalgunha dos seus centrais nucleares, pero descartouse a hipótese de que a contaminación proviña do estranxeiro, a Unión Soviética.

Nun reactor da central nuclear de Chernobil, aparentemente nun cambio de combustible nuclear, un fallo complexo do sistema de refrixeración provocou que a reacción quedase fose de control e, una vez producido o quecemento desfigurado, comezase a derretir a parte inferior do reactor. Isto provocou que as varas de grafito utilizadas paira acougar a reacción de fisión incendiásense e producísese una explosión química. Esta explosión trituró a estrutura que protexe ao reactor e uns materiais radioactivos no seu interior foron lanzados ao aire como po e gas. Este gas creou una "nube radioactiva" que logo se popularizou.

Hai que insistir en que a explosión do reactor foi química e non nuclear. Trátase dunha explosión nuclear, na que se produciu o accidente nunha unidade de potencia de 900 Megas. Segundo as fotografías obtidas a través dos satélites espías estadounidenses (tomadas desde 800 Km de altura), a irradiación da central sería de 90 Rad*, una irradiación violenta que ningún ser humano pode soportar. Por todo iso, o lume no interior do reactor era moi difícil de apagar, aínda que parece que os soviéticos conseguiron apagalo dalgunha maneira.

Haberá que dicir "dalgunha maneira", porque os meteorólogos consideran que a atmosfera da Unión Soviética ten una propiedade moi especial: a pesar da súa gran facilidade paira expandir partículas radioactivas, a información apenas pode atravesar... Grazas a esta estraña atmosfera, pouco sabemos sobre o accidente de Chernóbil: fotos de hemerotecas, reportaxes de revistas atrasadas, divisións de expertos... pero, en definitiva, mentres non se dispoña de datos –desgraciadamente– non se pode facer una valoración científica (se se contaron historias terribles ou se propuxeron hipóteses semi-dignas, pero sen ningún valor científico).

Noites moi longas: Supernoches

En 1978, nun informe publicado polo Forum Atómico Español, no que se facía referencia ao accidente máis grave que podía sufrir una central nuclear, dicíase: "...o accidente teórico máis grave sería a fusión por fallo do sistema de refrixeración do combustible nuclear incluído no reactor. Con todo, os sistemas mecánicos e electrónicos de todas as centrais nucleares están duplicados (é dicir, onde se necesita una bomba de auga paira refrixeración, hai dúas, etc.). Por iso, se algún deles fallase, o outro comezaría a traballar automaticamente. Ademais, rodeando todo o reactor atópase a campá protectora, que mantería a posible fuga de gas no accidente. Por todo iso, a probabilidade de que se produza a morte dunha persoa por esta causa sería de 0,2 millóns de anos en cada central..."

Os americanos chaman "super-noites" a este tipo de accidentes (nome celebro en realidade; aínda que sexa inglés, o aire "exótico" vasco) e para que se produza durante anos é necesario superar una masa crítica de combustible de fisión, pero ademais o sistema debe ter una xeometría especial. No deseño dos reactores de todas as centrais nucleares, loxicamente, realízanse sistemas que fan imposible esta xeometría, evitando así a reacción das cadeas de fisión nuclear.

A central nuclear de Chernobil está formada por catro reactores RBMK-1000, uno dos cales foi repetido en varias ocasións:

Afortunadamente, en todos estes casos, os reactores estaban rodeados de campás protectoras forzosas, a diferenza de Chernobil, e os accidentes non foron tan graves (polo menos nos danos aparentes aos humanos).

Desgraciadamente, os familiares dos dous traballadores que faleceron oficialmente en Chernobil e outros douscentos traballadores que se atopan contaminados pola radioactividade, se viven, vanse a lembrar perfectamente a longa "super-noite" tras o accidente...

1.957. Windscale (Gran Bretaña). Nunha planta nuclear de produción de plutonio incendiáronse as varas de grafito e o uranio se derretió, estendendo as sustancias radioactivas á atmosfera. Nun reactor de 60MW de neutrón rápido chamado Long Beach (EEUU) "Enrico Fermi" se derretió parcialmente o uranio, contaminando totalmente o interior da planta.1.969. Saint Laurent deas Eaux (Francia). O reactor refrigerado por dióxido de carbono comezou a derretirse, contaminando a 24 traballadores. 1979. Na central de "Three Mile Island" de Harrisburg (EEUU), una burbulla de hidróxeno impediu o correcto arrefriado do reactor e o uranio se derretió parcialmente.