Bolboretas e caos

2008/04/30 Carton Virto, Eider - Elhuyar Zientzia

• Fisika
• Matematika
• Biografiak

Edward Lorenz (Foto: http://en.wikipedia.org/
wiki/Edward_Lorenz)

Este coñecemento débese ao meteorólogo e matemático Edward Lorenz, falecido fai un par de semanas. De feito, na década de 1960, Lorenz decatouse de que estaba a tratar de inventarse a forma de predicir o tempo, como ocorre con frecuencia na ciencia, por casualidade. De feito, na simulación por computador desenvolvida por el quería volver ver un resultado e, paira facer as cousas máis rápidas, introduciu un dato manualmente, pero cun pequeno cambio: en lugar de usar o seis decimais do número como no modelo, puxo tres, é dicir, escribiu .506 en lugar de .506127. A diferenza parece ser nula, pero o resultado obtido non tiña nada que ver co anterior.

Os sistemas que funcionan como o tempo denomínanse sistemas dinámicos non lineais e caracterízanse pola súa dependencia das condicións iniciais da evolución do sistema. Na actualidade este tipo de sistemas estúdanse dentro da teoría do caos e son numerosos tanto na natureza como na tecnoloxía. O caos está presente na evolución de poboacións naturais, latexados cardíacos, reaccións químicas, circuítos eléctricos, dinámica de fluídos, movemento de grupos estelares. E o caos, aínda que o seu nome pode suxerir doutra maneira, ten una forma e una estrutura concreta de funcionamento. Non é aleatorio. Ao contrario, o nome completo do caos é o caos determinista, xa que as condicións iniciais determinan totalmente a evolución dos sistemas caóticos. Outra cousa é que os seres humanos sexan capaces de predicir esa evolución.

Os matemáticos están a traballar niso. As matemáticas do caos desenvolvéronse sobre todo nos últimos corenta anos, converténdose nunha potente ferramenta de investigación. Poderoso e conceptualmente revolucionario. De feito, si recorremos á bibliografía, o caos fai referencia a XX. Que forma o trío das achegas máis importantes do século XX, coa cuántica e a relatividad, porque o tres cambiáronnos a forma de mirar á natureza.

Atracción de lLorenz.

A achega de Lorenz coñeceuse como efecto bolboreta, polo título dun escrito que presentou en 1972 sobre o visto no modelo de computador: Does de flap of a butterfly's wings in Brazil set off a Tornado in Texas? (Una bolboreta golpea as ás de Brasil provoca un tornado en Texas? ). O título non o puxo o propio Lorenz, senón o meteorólogo Philip Merilees que coordinaba as presentacións, e tampouco está claro de onde xurdiu a idea da bolboreta. Algúns aseguran que se debe ao conto A sound of thunder de Ray Bradbury, escritor de ciencia ficción (1952). Neste conto, Bradbury narraba como influía a morte dunha bolboreta prehistórica na elección do presidente dos Estados Unidos. Merilees negou esta orixe, pero vendo como influíron as bolboretas de Bardbury no futuro da ciencia ficción e as bolboretas de Lorenz na ciencia, non estaría mal.

Publicado en Berria