Que facer paira salvar aos anfibios?
2006/05/01 Gosá Oteiza, Alberto - ARANZADI Zientzi Elkarteko biologoa | Rubio Pilarte, Xabier - ARANZADI Zientzi Elkarteko biologoa Iturria: Elhuyar aldizkaria
Aínda que non acertamos na divulgación, en canto á técnica, a metodoloxía é cada vez máis ampla. XX. A finais do século XX, ante a destrución de hábitats e a desaparición de poboacións, creouse una rama práctica chamada Conservación de anfibios. Desde entón as experiencias multiplicáronse.
Os protocolos de actuación son a base das medidas deseñadas paira a xestión. Estes deben adaptarse ás características da contorna local e da comunidade de anfibios local. Os programas de seguimento de poboacións vitais deben realizarse paira series temporais longas (15-20 anos e máis), polo menos paira obter datos fiables da súa evolución. Cabe destacar que cada poboación ameazada atópase nunha situación concreta. Por tanto, é necesario deseñar proxectos baseados en investigacións específicas.
Por exemplo, hai que ter en conta que a estacionalidade dos humidais do País Vasco é habitual, salvo no caso dos grandes encoros artificiais. E os anfibios, 'vellos' locais, adaptáronse aos sistemas acuáticos da tempada. Pero aos anfibios non se lles ocorreu que o quecemento do planeta podería reducir a duración destes humidais. Con todo, si os pozos sécanse antes, o ciclo larvario quedaría inacabado, o que provocaría unha deterioración das poboacións.
Ante este tipo de incidentes, os xestores deben estar atentos á corrección dos proxectos de creación de humidais. Un deles pode ser a creación de pozos de maior capacidade, é dicir, una maior acumulación de auga para que dure máis tempo. E non se trata de construír charcas permanentes en calquera lugar, xa que este tipo de humidais adoitan ser pouco frecuentes no medio natural.
Ademais, poden aparecer novas ameazas aos anfibios en charcas permanentes, como a introdución de especies foráneas. Como ben saben en Europa, nestes charcos sóltanse en demasiadas ocasiones peixes, tartarugas e cangrexos de río, o que reduce ou elimina as poboacións de anfibios.
Outra alternativa pode ser a formación de zonas húmidas adxacentes ás existentes, como complemento á reprodución. Así mesmo, sería moi adecuado paira os proxectos de recuperación, sobre todo na vertente atlántica, a conservación dos bosques autóctonos co maior número de humidais posibles.
Pasos dados
Non partimos de cero, pero os intentos de recuperación de anfibios foron escasos. A conservación non está arraigada nos nosos hábitos. Por iso, pór de manifesto que a xestión das especies ameazadas é responsabilidade da administración non foi fácil, menos aínda máis aló das aves ou mamíferos emblemáticos.
Foron pioneiros os esforzos realizados nos anos 80 e 90 do século pasado paira coñecer as especies do noso territorio e a súa distribución. A consecuencia directa destes esforzos foron os atlas e algúns estudos publicados que nos permitiron coñecer o estado das poboacións de anfibios. Pero a información queda obsoleta e acelérase moito na actualidade, tendo en conta que o medio natural está a transformarse de forma continua e incontrolable. Paira poder abordalo a través de plans de xestión é imprescindible contar con equipos de investigación especializados en conservación.
Conclusión
A actual ordenación do territorio non favorece o futuro das poboacións de anfibios. O urbanismo manda e fai novas infraestruturas por todas as partes. O medio rural, debido á concentración parcelaria, diríxese cara a unha homogeneización, eliminando áreas non aproveitables como pozos e marxes fluviais. Como xa se mencionou anteriormente, a sensibilización da sociedade só centrará a política administrativa na recuperación de espazos naturais e especies emblemáticas. É o caso do tritón alpino, os sapos pintados ou a ra forestal pirenaica. Trátase de especies singulares, con poboacións ameazadas pero sobre as que aínda non se realiza xestión, aínda que haxa proxectos.
Ao mesmo tempo, os grupos de investigación son novos, están a formarse e preparando, polo que non se pode facer un seguimento das poboacións. Algunhas poboacións poden estar a perder nalgúns lugares, pero esta perda non está estudada. No noso caso non se espera a extinción a curto prazo, pero se está incrementando o número de poboacións ameazadas e descoñécese o alcance do problema.
O panorama vasco pódese diferenciar en dúas vertentes. Na vertente atlántica parece máis difícil abordar a xestión das poboacións. Ao tratarse dunha zona de alta densidade humana, o modelo de conservación recorre a illas formadas por comunidades de anfibios locais. Este modelo é moi perigoso, porque limita enormemente a relación entre as poboacións, pero dada a organización territorial existente, existe outra alternativa? As peculiaridades da vertente mediterránea --extensa chaira atravesada por serras - poden aliviar os problemas de xestión. Os límites a superar serían a destrución dos ecosistemas e a súa diversidade e a contaminación producida pola agricultura.
O único modelo viable en ambas as vertentes é o de deseñar adecuadamente os humidais reprodutores de anfibios. Despois de séculos de desecación e recheo de humidais, a resolución dos problemas actuais dos hábitats acuáticos debe ser una prioridade absoluta. Deberiamos deixar a calidade das augas paira una segunda fase. O camiño será tan longo como difícil, así que empecemos canto antes.
Webs de interese:
http://amphibiaweb.org
http://www.sosanfibios.org
http://www.open.ac.uk/daptf/index.htm
http://www.herpetologica.org
