Liñas científicas en prensa

2008/11/01 Roa Zubia, Guillermo - Elhuyar Zientzia Iturria: Elhuyar aldizkaria

• Giza zientziak
• Elhuyarren berriak

(Foto: G. Roia)

Estes son algúns dos resultados dun estudo realizado pola Fundación Elhuyar. O obxectivo era analizar a prensa editada no País Vasco e paira iso analizáronse once periódicos (Berria, Deia, Diario de Navarra, O Correo Español, O Diario Vasco, Gara, Lle Journal du Pays Basque, Diario de Noticias, Noticias de Gipuzkoa, Noticias de Alava e Sud Ouest). No estudo tivéronse en conta os exemplares publicados entre o 1 de xaneiro e o 30 de abril de 2008. Co fin de analizar a presenza da ciencia na prensa, quíxose recoller todos os textos que tratan temas científicos, tecnolóxicos ou de innovación.

En total recibiron 6.448 textos. A maioría dos textos están publicados en castelán, o 82%, lingua na que se publican a maioría dos medios de comunicación analizados. A maior parte dos textos foron publicados polos dous diarios do grupo Vocento, O Correo Español e O Diario Vasco (932 e 741 textos respectivamente), sendo a terceira nesta clasificación Noticias de Gipuzkoa (715 textos).

A ciencia non é importante

A maioría dos textos publicados foron de moi pouca importancia (1.089 textos), atendendo á escala de importancia de Richard Budd (en función do tamaño da noticia, do espazo que ocupa, do número da páxina e da súa utilización gráfica), mentres que os textos de gran importancia foron só 55.

Garikoitz Otamendi, Ixabel Charritton e Bego Zubia formaron o equipo de traballo. Na imaxe, Garikoitz Otamendi e a Ponte de Bego.

R. Carton

Os resultados do estudo demostran que os xornalistas adoitan elixir temas relacionados coa tecnoloxía, a saúde, a informática e o medio ambiente á hora de elaborar informacións de carácter científico, tecnolóxico e innovador.

Á hora de abordar estes temas, os xornais adoitan ofrecer una mera información --noticias longas e curtas-, aínda que non se pode dicir que abandonen o xénero interpretativo.

Tamén quedou claro que os xornais non opinan moito sobre ciencia, tecnoloxía e innovación, e moito menos sobre as súas propias opinións. Once xornais só publicaron 26 editoriais.

"Aínda que sexa pouco, cada vez hai máis artigos de opinión, chamoume a atención", afirma Bego Zubiak, responsable do estudo. "As editoriais e os artigos de opinión son poucos, pero están a crecer. Isto significa a necesidade de reflexionar sobre estes temas."

Os positivos predominan

(Foto: C.M. Urdangarin)

En calquera caso, pódese afirmar que os xornais se sitúan a favor da ciencia, a innovación e a tecnoloxía, aínda que non o fagan directamente. De feito, a maioría das informacións que se publican teñen una visión positiva, aínda que no xornalismo, en xeral, as malas noticias teñen máis posibilidades de converterse en noticias que as boas noticias.

Nos xornais predominan as informacións oficiais de ciencia, tecnoloxía e innovación tanto no País Vasco como en Europa, xa que máis da metade das fontes, o 60%, foron institucións. Non hai que esquecer que no 25% dos textos non se pode dicir onde naceu a noticia ou quen é o responsable da información, xa que os xornais non facilitaron este dato.

Outro dato interesante é o da sección na que se publican as noticias científicas nos xornais. Este estudo demostrou que a ciencia na actualidade non ten que ver exclusivamente coa investigación. "No primeiro golpe sorprendeume que a maioría das noticias científicas estean no tempo libre e en páxinas culturais", afirma a Ponte. "Pero se o analizamos, non é tan sorprendente, porque moitas das cousas destes apartados teñen que ver coa tecnoloxía. Por exemplo, aparece moito o motor e a informática, os computadores e as novas ferramentas de comunicación."

Mirando a Europa

(Foto: C.M. Urdangarin)

O estudo é un reflexo da prensa editada en Euskal Herria, pero os resultados obtidos son similares aos doutros estudos máis amplos. Este traballo pretende tamén recollelo, e paira iso comparouse cun estudo realizado a nivel europeo. Trátase dun estudo publicado pola Unión Europea en decembro de 2007 que recolle a percepción dos xornalistas na European Research in the Media: what do Media Professionals think? (Investigación europea en medios: que opinan os profesionais dos medios de comunicación? ).

Na comparación obsérvase que os temas elixidos polos medios de comunicación vascos paira tratar temas de ciencia, tecnoloxía e innovación son similares aos elixidos polos socios europeos, e que os problemas de identificación da orixe e do autor das noticias non son exclusivos dos xornalistas vascos, xa que os profesionais europeos pon de manifesto un mesmo problema entre os retos aos que se enfrontan.

Ciencia nos medios de comunicación: dúas opinións

Txema Ramírez da Piscina

Trátase cada vez mellor a ciencia nos medios de comunicación?

Si, sen dúbida. Ademais, os resultados están aí, a ciencia está a ocupar cada vez máis espazo en todos os medios de comunicación, tanto en prensa, radio, televisión e internet. Iso significa que hai preocupación. Moitas veces dise que se fala moi pouco de xornalismo científico, pero daquela todo o mundo fala sobre o acelerador LHC de Xenebra, quizais cun relato baleiro. A un amigo meu a miña filla díxolle que o fin do mundo virá. A lectura que fixo esta persoa é errónea, pero polo menos falouse diso. Hai uns anos era case impensable que ocorra algo así: A noticia do prestixioso LHC apareceu en todos os informativos.

Como é a túa experiencia?

Eu imparto a materia de Xornalismo Especializado na Universidade do País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea, dentro da cal se enmarca o xornalismo científico. Cada ano fago una pregunta aos alumnos: quen vos gusta o xornalismo científico? E pouco se atreven a levantar a man. Outras disciplinas como o xornalismo deportivo teñen moito máis éxito. Iso parece un pouco a medida do que ocorre en torno ao xornalismo científico.

En realidade, hai moitos prexuízos sobre a ciencia; sempre vimos difícil, aburrido, elitista e minoritario. E ás veces é así. Ás veces as cousas complícanse ou os divulgadores non acertan. Pero tamén hai que dicir a verdade: fanse grandes esforzos e cada vez temos mellores divulgadores en todos os lugares e disciplinas. E, grazas a iso, creo que o xornalismo científico está a estenderse cada vez máis, porque, por unha banda, moitos dos perfís da ciencia viñeron ao ámbito da comunicación e, pola contra, moitos profesionais do mundo da comunicación foron ao mundo da ciencia. Esta simbiose, este traballo de ponte, é imprescindible paira poder realizar correctamente a divulgación científica.

Txema Ramírez da Piscina

(Foto: UPV)

Que fai ben una noticia científica?

Os medios que utiliza o xornalista paira facilitar a súa complexidade. Por exemplo, pode ser un tema moi complexo, pero se o xornalista é capaz de explicar as cousas a través de una fermosa analogía, con exemplos moi próximos, isto facilitará as cousas e facilitará moito a absorción de lectores ou oíntes. Pero moitas veces é difícil.

En primeiro lugar, o xornalista ten que ter curiosidade, debe interrogarse constantemente. Se se conforma con esa versión que sempre nos deron, pois, non ten chaqueta. E é imprescindible. A ousadía de entrar en zonas descoñecidas, O sapere está! (atrevámonos a pensar por nós mesmos), é imprescindible. O devandito: paira ser un bo divulgador utiliza analogías, utiliza metáforas, exemplos próximos e humor, por que non. Sempre pensamos que a ciencia é aburrida, e iso non é en absoluto certo. Temos que aprender a divulgar a través do entretemento. En moitos lugares demóstrase día a día que é posible e temos que conseguilo entre nós.

Michel Claessens

Xefe da Unidade de Información e Comunicación da Dirección Xeral de Investigación da Comisión Europea.

Trátase cada vez mellor a ciencia nos medios de comunicación?

Michel Claessens

(Foto: Comisión Europea)

Eu creo que por unha banda hai avances, pero por outro hai atrasos. Avances: boas páxinas científicas na prensa europea e bos programas de radio e televisión. Ademais, vexo que cada vez máis informativos incorporan elementos de ciencia e tecnoloxía. A política do New York Times é un exemplo a seguir. Paira tratar un tema importante sempre pon a traballar a un equipo que inclúe a un xornalista científico. Por exemplo, no equipo que anunciou a guerra de Iraq, había un xornalista científico.

Atrasos: algúns medios de comunicación enfróntanse ás dificultades e algúns xornalistas científicos (a maior proporción de freelancer está no xornalismo científico). E obsérvase que en calquera medio de comunicación os alicerces da ciencia compiten con outros temas. E algúns medios de comunicación deixaron totalmente de tratar a ciencia. O noso último Eurobarómetro, o de decembro de 2007, mostrou que, en xeral, os europeos están satisfeitos de como manexan a ciencia os medios de comunicación.

Cal foi a túa experiencia?

Tiven una experiencia positiva cos medios de comunicación. Son químico e gústame dicir que científicos e xornalistas son iguais en moitas cousas. Con todo, creo que os científicos non respectan debidamente o traballo dos xornalistas. O xornalismo de investigación é imprescindible en democracia.

Teñen boa disposición os medios de comunicación ante o material que vos enviades?

En xeral, a resposta dos medios de comunicación é boa. Pero tentamos ser selectivos e non lles enviamos noticias de pouca importancia nin reais para que non se afoguen. Vemos que aos xornalistas gústanlles as reunións informativas sobre un só tema (inundacións, investigación sanitaria, etc.). Nestes casos, tratamos de presentar aos xornalistas a mellor investigación europea (e aos mellores investigadores, entre 3 e 4 relatores) e ensinámoslles os recursos de investigación. Gústalles moito. Uno dos maiores problemas dos medios de comunicación é o exceso de información. Estas reunións ofrecen información orixinal e de calidade aos xornalistas.